Neem geweld tegen Kick Out Zwarte Piet-activisten bloedserieus

De impasse over hoe het Sinterklaasfeest te moderniseren duurt voort. Intussen is de radicalisering tegen anti-Zwarte Piet-activisten doorgegaan. In 2017 voorkwamen de ‘blokkeerfriezen’ een demonstratie bij de Sinterklaasintocht in Dokkum. In 2018 waren er bij diverse Sinterklaasintochten hooligans die demonstranten intimideerden en anti-Zwarte Piet-demonstraties werden afgebroken of verboden in zeker negen gemeenten. De actie van vrijdag past bij onze waarschuwing voor gewelddadigheden rond de intochten van 2019.

Het voorspellen van extreem gedrag is lastig. De wetenschappelijke literatuur biedt wel handvatten. Politiek wetenschapper Ehud Sprinzak heeft over radicalisering van rechtse bewegingen een interessant model opgesteld. Aan de hand van dit model keken wij naar de weerstand tegen anti-Zwarte Piet-betogers. We onderscheiden drie fasen.

Tijdens de eerste fase van radicalisering kijken aanhangers van dit soort bewegingen naar de overheid: ‘Wat doet die voor ons?’ Hier accepteren aanhangers nog de legitimiteit van de overheid. Een voorbeeld zagen we bij de initiatiefneemster van de blokkeerfriezen, Jenny Douwes. Zij had gezien dat er bij eerdere demonstraties ‘racist’ en ‘Sinterklaas bestaat niet’ werd geschreeuwd. In oktober 2017 was er een anti-Zwarte Piet-extremist die via Facebook had opgeroepen Sinterklaas te vermoorden tijdens de landelijke intocht in Dokkum.

Wat doet de overheid om de eigen bevolking te beschermen, zo vroeg Douwes zich af. Zij hield daarom de gemeentelijke berichtgeving in de gaten. Ze dacht dat voor een demonstratie een vergunning moest worden afgegeven. Maar er kwam geen informatie. Vlak voor de intocht ontdekte Douwes dat er toch een anti-Zwarte Piet-demonstratie zou komen.

Dus zij keek wat de overheid deed voor ‘de eigen bevolking’. Dat Douwes vervolgens opriep tot het zelf tegenhouden van de demonstranten na haar constatering dat ‘die PvdA-burgemeester’ niks voor hen deed, raakt aan de volgende radicaliseringsfase.

Intimidatie

Nadat aanhangers van rechtse bewegingen constateren dat de overheid te weinig voor ze doet, begint de tweede fase in de radicalisering. In deze fase gaan rechtse groepen zich richten op hun tegenstander, meestal een minderheidsgroep. Zij gaan die intimideren: zo proberen ze zelf te bereiken wat de overheid in hun ogen nalaat. Ze gaan hun tegenstander jennen, uitdagen of lastigvallen. Fysiek geweld is in deze fase incidenteel en meestal niet met voorbedachten rade.

Het gedrag dat groepen hooligans bij de Sinterklaasintochten in 2018 lieten zien, past bij deze protestfase. Veel van de voorgenomen anti-Zwarte Piet-demonstraties in 2018 werden verboden, nadat op sociale media was gedreigd met rechtse tegenacties. Bij andere demonstraties waren er zichtbare intimidaties door hooligans en andere voorstanders van Zwarte Piet. In sommige gemeenten werden betogers uitgescholden, belaagd of bekogeld met eieren of blikken.

Na de protestfase volgt een derde radicaliseringsfase. Hierin raken rechtse groepen ervan overtuigd dat de overheid op een lijn zit met de tegenstander. Rechtse groepen zien zowel de tegenstander als de overheid niet meer als legitiem en gaan opzettelijk en gepland geweld plegen.

Opbouw

Het gedrag van de informele leider van de blokkeerfriezen paste in het najaar van 2017 aanvankelijk nog binnen de kijkfase van radicalisering. In 2018 bleek uit het gedrag van groepen hooligans dat de radicalisering zich had doorgezet naar de protestfase. Er was dus een stapsgewijze opbouw. Op basis van die radicaliseringstrend voorspelden wij dat de geweldfase rond de Sinterklaasintochten van 2019 al kon ingaan. Dat enkele boze tegenstanders van anti-Zwarte Piet-actievoerders dan kunnen overgaan tot het systematisch uitdenken en uitvoeren van geplande, gewelddadige acties. Dat dit geen leden van bekende groepen hoeven te zijn. En dat ook radicalisering van sommige anti-Zwarte Piet-betogers dreigt, zeker wanneer hun demonstraties (de facto) verboden worden. Er zijn ook enkele anti-Zwarte Piet-extremisten die blijven herhalen dat ze hopen dat Sinterklaas wordt omgebracht ‘zodat alle kinderen getuigen ervan zijn, zelfs massaal onder zijn hersenen en botsplinters bedekt zitten’.

Het meenemen van vuurwerk naar de op sociale media aangekondigde anti-Zwarte Piet-vergadering en het aantal verstoorders suggereert dat de gewelddadige actie van vrijdag gepland en opzettelijk was.

Anti-hooliganpolitie

Wat kunnen lokale driehoeken doen? Zij kunnen lering trekken uit hoe de lokale driehoek van burgemeester, commissaris van politie en Openbaar Ministerie het bij de landelijke Sinterklaasintocht in Zaanstad in 2018 heeft gedaan. Deze intocht verliep rustig. Zo kon er goed gedemonstreerd worden door de anti-Zwarte Piet beweging, stonden demonstranten tegen en voor Zwarte Piet aan weerszijden van de Zaan, hadden extremistische protesteerders een gebiedsverbod of waren zij vastgezet, stond anti-hooliganpolitie standby en was er vooraf een dialoogavond.

Voor aanstaand weekend moeten lokale driehoeken het door velen gewenste kinderfeest mogelijk maken. Zij kunnen daarbij bij voorkeur licht (maar niet teveel) vooruit lopen op de troepen. Dus met in ieder geval een aantal roetveegpieten. Zij moeten vreedzame anti-Zwarte Piet-demonstraties langs de route mogelijk maken. Zichtbaar en hoorbaar. En dat zelfde geldt voor vreedzame pro-Zwarte Piet demonstraties elders langs dezelfde route. Zij moeten zorgen dat de bevolking weet dat het op de overheid kan vertrouwen en dat demonstraties bij intochten veilig en geweldloos zijn.

Dat wij de tegenstand tegen anti-Zwarte Piet-demonstraties duiden, betekent niet dat wij dit gedrag goedkeuren of aanmoedigen. Zeker niet. Het analyseren van tegenstand tegen Zwarte Piet en de reacties die dit oproept, is nodig omdat geweld dreigt.

_{Liesbeth Hulst is onderzoeker ‘recht en gedrag’ aan de Universiteit Utrecht en auteur van De strafzaak tegen de blokkeerfriezen. Kees van den Bos is hoogleraar sociale psychologie en empirische rechtswetenschap aan de Universiteit Utrecht en auteur van Waarom mensen radicaliseren.}