Miljoenen ton broeikasgas opslaan onder de Noordzee: gevaarlijk of slim?

Heleen de Coninck, hoogleraar innovatie en klimaat, TU Eindhoven

‘De plannen om op deze manier de uitstoot van grote vervuilers af te vangen, liggen er al zo’n vijftien jaar. We zien liever geen uitstoot, maar de ontwikkeling van een duurzame energievoorziening ging te langzaam. Het Porthos-project van de Rotterdamse haven is overigens al een tijd in voorbereiding en gaat in 2024 beginnen met opslag onder zee (zo’n 2,5 miljoen ton CO₂ per jaar, in totaal 37 miljoen ton, red.).

‘De bedoeling is dat de CO₂ in lege gasvelden wordt gepompt, op meer dan een kilometer onder de zeebodem. In principe blijft het daar permanent zitten. Wereldwijd zijn er al zo’n 25 van deze opslagplaatsen, waar ieder jaar in totaal circa 40 miljoen ton CO₂ in verdwijnt, een kwart van de Nederlandse CO₂-uitstoot. Het is dus redelijk bekende technologie, al is geen gasveld hetzelfde. Het risico is nooit nul, maar als je het goed reguleert, zeggen geologen dat het veilig kan en dat het CO₂ langzaam opgenomen wordt in het gesteente. In Japan was er een keer een aardbeving vlakbij zo’n opslagplek en die bleef ongeschonden.

‘Tijdens de Klimaattop in Glasgow spraken we af dat de opwarming onder de 1,5 graad moet blijven, om de rampzalige gevolgen van meer klimaatverandering te voorkomen. Hiervoor moet de wereld in 2050 netto nul CO₂-uitstoot hebben, en moet deze in 2030 al gehalveerd zijn. In Nederland moeten we nog sneller zijn, om arme landen meer tijd te gunnen. De opslag van CO₂ kan relatief snel uitstoot verminderen, al moet je uitkijken dat het niet ten koste gaat van echt duurzame oplossingen. Iedere ton die we uit de lucht houden, beperkt de klimaatverandering.’

Marc Davidson, hoogleraar filosofie van duurzaamheid en milieu, Radboud Universiteit Nijmegen:

‘Van het VN-klimaatpanel IPCC moeten we binnenkort naar nul uitstoot. Dan kunnen we geen enkele oplossing uitsluiten, zelfs kernenergie niet. Als we de CO₂ niet in de grond stoppen, komt het in de lucht. Dat is nog kwalijker, want onder de grond draagt het niet bij aan het broeikaseffect.

‘Een veelgehoorde kritiek is dat CCS, zoals het opslaan van CO₂ in de aardbodem heet, een onbekende techniek is. Dat blijft altijd zo als het niet een keer serieus wordt uitgeprobeerd.

‘Maar CCS (carbon capture and storage, red.) mag niet ten koste gaan van ander klimaatbeleid. We zadelen toekomstige generaties toch op met CO₂-opslag onder de zee. Als dat de komende eeuwen zou weglekken, heb je ten onrechte gerekend op emissiereductie. Daarom moet CCS geen maatregelen verdringen die volledig risicovrij zijn voor toekomstige generaties, zoals energiebesparing en beperking van onze vleesconsumptie. Maar de politiek neemt het liefst maatregelen waarvoor we ons gedrag niet hoeven te wijzigen; CCS is net zoals kernenergie typisch een ‘maatregel achter het stopcontact’. En waar CO₂-opslag op land nog last had van nimby-bezwaren, speelt dat niet op de Noordzee. Met alleen een ‘technological fix’ gaan we het echter echt niet redden.

‘Ten slotte heb ik mijn bedenkingen bij subsidiëring van de techniek door de overheid. Dat staat immers nogal haaks op het principe dat ‘de vervuiler betaalt’. Waarom geven we bedrijven subsidie om hun troep op te ruimen? Me dunkt dat ze het beter zelf kunnen betalen. Het geld dat de overheid hieraan besteedt, gaat bovendien ten koste van andere projecten.’

Marjan Minnesma, directeur Urgenda:

‘Normaal zou ik zeggen: we moeten alleen investeren in maatregelen die de CO₂-uitstoot verminderen in plaats van wegmoffelen. De industrie ontwikkelt eindelijk ‘schone technieken’, zoals bijvoorbeeld draaien op waterstof en duurzame elektriciteit, maar die processen zijn niet binnen vijf jaar klaar. De uitstoot neemt de komende jaren dus niet ineens af. Dan kun je het beter onder de grond stoppen, want als CO₂ in de lucht komt, draagt het bij aan de broeikasgassen in de atmosfeer. Dat versterkt het broeikaseffect dus. Als je het onder de grond stopt, heb je daar geen last van. Het is een laatste redmiddel voor de komende vijf à tien jaar, een noodzakelijk kwaad in afwachting van de echte oplossingen. Ondertussen moeten we daar aan werken.

‘Het is cruciaal dat het gas voor honderdduizenden jaren hermetisch is afgesloten. Als dat lukt, kan het gas een carbonaat worden, een mineraal dat we mogelijk zouden kunnen gebruiken. Deze maatregel is een soort afleidingsmanoeuvre. Had je mij het tien of vijftien jaar geleden gevraagd, had ik geweigerd. Investeer in échte oplossingen. Maar die tijd zijn we kwijt.’

Ed Nijpels, voorzitter van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord:

‘Dit is een goed idee en de discussie erover verbaast me, want de afspraken over het opslaan van CO₂ zijn al gemaakt in het Klimaatakkoord. Als wij de klimaatdoelstellingen willen halen, valt er niet aan deze techniek te ontkomen. Het is niet de beste oplossing, maar wel de enige om in 2050 tot nul uitstoot te komen.

‘Ik zie CCS vooral als een tussenstap. Er wordt al onderzoek gedaan naar CCU: carbon capture and usage. Die techniek is erop gericht CO₂ als grondstof te gebruiken. Deels kan dat al, in Arnhem en Rotterdam bijvoorbeeld groeien gewassen in kassen met CO₂. Het doel is het CO₂-gebruik in de toekomst op te schalen.

‘Er is sprake van een drietrapsraket: de eerste prioriteit is streven naar nul uitstoot. Dat halen we niet. De uitstoot die er wel is, moeten we proberen nuttig te gebruiken. Dat is prioriteit twee. Maar de techniek om CO₂ grootschalig te benutten, is nog niet zo ver. Tot dat moment moeten we zorgen dat we CO₂-uitstoot kunnen opslaan om later te gebruiken – prioriteit drie. Het nadeel is dat we nog niet weten hoe lang dat zal duren. En ik heb begrip voor de vrees van milieubewegingen, die stellen dat door CO₂-opslag te weinig druk komt op bedrijven om hun uitstoot terug te dringen. Het stimuleert de innovatie van de industrie niet.

‘Dat de overheid de opslag subsidieert, staat niet op gespannen voet met het principe van ‘de vervuiler betaalt’. De vervuiler betaalt immers al: niet alleen de Europese heffing, de zogenoemde ETS, maar ook een extra heffing die door Nederland is ingesteld. Bovendien is in het huidige regeerakkoord een verzwaring van die extra heffing gepland. De vergelijking met de opslag van kernafval gaat volledig mank. Kernafval is radioactief, CO₂ wordt opgeslagen met het doel het later als grondstof te gebruiken. Mensen die dat niet willen zien, moeten terug naar de lagere school.’