Milieuclubs, toon eens wat meer lef

De aandacht voor klimaatverandering is enorm. Dat is een zegen en tegelijk een probleem: iedereen vindt het sexy, maar er gebeurt weinig.

Eind februari stonden we met bijna 30 directeuren van milieu- en ontwikkelingsorganisaties op het Binnenhof om de campagne voor een Klimaatwet te lanceren. Na jaren campagnevoeren zou de gebundelde macht van deze organisaties ervoor zorgen dat Nederland zich committeert aan een jaarlijks afnemend gebruik van olie, kolen en gas, zonder deze reductie te willen opvangen met andere vieze bronnen als kernenergie.

Maar helaas. We kwamen, dronken een glas, deden een plas en alles bleef zoals het was.

Kritisch vermogen kwijt

Er gaapt een enorme kloof tussen de kennis over de omvang van het probleem en de manier waarop alle spelers in het spektakelstuk proberen klimaatverandering tegen te gaan. Alle deuren hebben zich geopend, iedereen doet mee, bedrijven bellen ons op om ‘te kijken wat we samen kunnen doen om het klimaatprobleem op te lossen’.

Maar wat doen wij? Wij zijn, uit blijdschap voor erkenning, een groot deel van ons kritische vermogen kwijtgeraakt.

Wij denken dat de gemiddelde Nederlander niet zit te wachten op een kritisch en ingewikkeld praatje, maar vooral op een positieve en vrolijke manier wil zien hoe hij zijn steentje kan bijdragen aan een beter milieu, zonder daar wezenlijk iets voor te laten of te hoeven veranderen.

En dus wordt elk product dat ten opzichte van een eerdere versie een gram minder CO2 veroorzaakt van harte aanbevolen door de milieubeweging.

Bekijk al die campagnes en aanbiedingen maar: de Nederlander wordt aangesproken op zijn consumptiegedrag.

Effectiviteit

Maar milieuorganisaties zijn opgericht om het milieu te verdedigen. Het hoort te gaan over de effectiviteit, om de milieuwinst die daadwerkelijk wordt geboekt. Je stopt het sterven van de wereldzeeën niet door een keurmerk in de markt te zetten voor dat deel van de vis die op een iets nettere manier gevangen is.

Het is misgegaan na de vorige milieugolf (begin jaren negentig), toen milieuorganisaties onstuimig groeiden; er kwam in korte tijd veel geld vrij uit de samenleving, terwijl aansprekende resultaten uitbleven. In de hedonistische jaren van de internethype en de zuiniger jaren die daarop volgden, droogden ook de inkomsten op.

Om te kunnen blijven groeien, wat een doel op zich was geworden, moesten er nieuwe doelgroepen en veel bredere massa’s aangesproken worden. Dan moet je natuurlijk niet moeizame problemen ter discussie gaan stellen.

Zo is de milieubeweging anno 2008 een volstrekt gedepolitiseerde en machteloze kluwen van milieuorganisaties geworden die zichzelf en het milieu voor de gek houdt met bizarre acties en campagnes en die te angstig is om echt door te bijten.

Kracht

De milieubeweging heeft een gezamenlijke aanhang van een paar miljoen mensen. Maar er is nog nooit een serieuze poging gedaan die tot één burger- én consumentenkracht te ontwikkelen.

De 40 grootste goede doelen van Nederland, waaronder alle grote milieuorganisaties, roepen weliswaar, via de HIER-campagne, de consument op meer elektrische apparaten aan te schaffen bij een bepaalde elektronicaketen.

Waarom? Omdat dat bedrijf vermeldt hoeveel energie ze gebruiken en zuinige apparatuur positiever labelt. Het mag vervolgens paginagrote advertenties plaatsen met het HIER-logo, plaatjes van knuffelpanda’s en andere feel good parafernalia. En dat doet het dan ook, bijvoorbeeld op momenten dat er even veel aandacht is voor het klimaat. Dat dezelfde keten de rest van het jaar adverteert met afgeprijsde en vanuit milieuoogpunt waanzinnige apparaten, wordt op de koop toe genomen.

Borssele

Nog een voorbeeld: jaren geleden wilde mijn organisatie een campagne opbouwen om Essent onder druk te zetten zich niet te verzetten tegen de afgesproken sluiting van de kerncentrale Borssele. WISE kan zoiets niet alleen en dus gingen we met collega’s overleggen. Al gauw werden we ontnuchterd; de meeste organisaties waren in gesprek met Essent over zijn plannen duurzamer te gaan werken. WNF had zelfs een sponsorcontract dat kritiek verbood.

De grote onderliggende vraag is natuurlijk wie er gelijk heeft; de organisatie die heel kritisch blijft en het bedrijfsleven consequent afrekent op zijn daden en portfolio, en niet op kleine deelstappen?

Of de groep die gelooft dat het vervuilende bedrijfsleven stapje voor stapje mee te nemen valt naar een schone toekomst, bij voorkeur door meer vraag te organiseren naar iets schonere producten?

Het antwoord van milieuorganisaties is vaak dat het allebei kan en moet. Ten onrechte.

Geen win-winsituatie

Wij moeten accepteren dat er niet alleen winnaars zullen zijn als wij de aarde per generatie zo willen gebruiken dat volgende generaties er geen hinder van ondervinden. Sommige bedrijven en productieprocessen zullen, en snel ook, gedwongen moeten worden anders te gaan functioneren.

Er is domweg niet altijd een win-win-situatie mogelijk. Wie denkt de milieucrisis te kunnen bezweren zonder dat er gehakt wordt, is rijkelijk naïef. Juist de milieubeweging moet, eerlijk en standvastig, deze boodschap uitdragen en weer voor het milieu gaan strijden.

Bijvoorbeeld door alle organisaties in te zetten om hun achterban intensief voor te lichten, te masseren en op te roepen weg te gaan bij Essent, E.On, of Nuon als die kern- of kolencentrales willen bouwen. Met een slimme campagne moet het lukken van die paar miljoen mensen een honderdduizendtal zich bereid te laten verklaren over te stappen naar andere bedrijven. Als je dan naar het energiebedrijf stapt, wat zou er dan gebeuren?

Politieke besluiten

Hetzelfde kun je doen met andere producten en dienstverleners, maar ook met politieke besluiten; als je als milieubeweging voldoende kunt aantonen dat een politiek besluit fnuikend is voor milieuambities, dan moet je in staat zijn het draagvlak voor een electorale afstraffing van de politiek verantwoordelijken zichtbaar te maken.

Dat vereist veel meer samenwerking, lef en bereidheid tot het nemen van risico’s. Want ja, leden zullen hun lidmaatschap opzeggen en geldpotten zullen opdrogen. Maar je houdt wel miljoenen mensen over die weer tevreden kunnen zijn met de resultaten en die de organisaties zullen blijven steunen. Daarom, milieubeweging: durf te bewegen!