‘Met zijn nieuwe boek komt Piketty uit de kast als politicus’

Een verjaardagscadeau van 120 duizend euro, dat zouden alle burgers moeten krijgen zodra ze 25 kaarsjes uitblazen. Deze ‘universele kapitaalschenking’, een surrogaaterfenis voor kinderen zonder rijke ouders, kan de staat betalen door de aandelen, villa’s en andere bezittingen van de rijken flink te belasten, oplopend van jaarlijks 2 procent voor nipte miljonairs tot 90 procent voor miljardairs.

Dit recept tegen de groeiende ongelijkheid bepleit de Franse econoom Thomas Piketty in Kapitaal en ideologie. In zijn 1.136 pagina’s tellende moordwapen van een boek analyseert Piketty de ideologieën waarmee grote ongelijkheid door de eeuwen heen is gerechtvaardigd – van de Franse standenmaatschappij tot het Indiase kastenstelsel, van de Amerikaanse slavernij tot de zogeheten me­ri­to­cra­tieën van nu. Wat vinden Piketty’s collega-economen van de opvolger van Kapitaal in de 21ste eeuw, de 2,5 miljoen keer verkochte bestseller uit 2013?

James Galbraith (University of Texas), ex-adviseur Bernie Sanders, schreef o.a. Inequality: What Everyone Needs to Know:

‘Beroemde economen zijn veelal beroerde ontwerpers van belastingwetten – de duivel zit ’m altijd in de details. Bovendien ben ik fel tegen utopische plannen die voorbijgaan aan de progressieve instituties die we al hebben en waarvan we weten hoe ze werken. De Amerikaanse erf- en schenkbelasting, hoewel sterk uitgehold de laatste jaren, is daar een goed voorbeeld van.

Tyler Cowen (George Mason University), Big Business: A Love Letter to an American Anti-Hero:

‘Ik denk dat geen van Piketty’s beleidsvoorstellen serieus zijn. Eigendom met tot wel 90 procent belasten zou bijvoorbeeld binnen enkele jaren leiden tot de confiscatie van bijna alle nieuwe rijkdom. Het zou de prikkel om bedrijven te beginnen of kunst te verzamelen vernietigen. Ik ben het er volledig mee eens dat de rijken meer belasting moeten betalen, maar dit is onzinnig.’

Bas Jacobs (Erasmus Universiteit), De prijs van gelijkheid:

‘Ik ben van de school dat economen geen uitspraken zouden moeten doen over hoe progressief de belastingen moeten zijn of hoeveel ongelijkheid een overheid moet nastreven. Dat zijn politieke vragen, daar gaan economen niet over. Daar heb ik het wel eens met Piketty over gehad. Hij vindt dat het onmogelijk is je politieke opvattingen te verbergen en dat je daar dus maar beter open over kunt zijn. Daar valt iets voor te zeggen. Alleen leven we in een tijd waarin de buitenwacht elke waarheidsclaim – van rechters bijvoorbeeld, het RIVM, de wetenschap, de journalistiek – politiseert. Ik vind niet dat wetenschappers daar aan mee moeten doen. Het grote publiek krijgt dan het idee dat universiteiten bevolkt worden door halve politici. Dat ondermijnt de geloofwaardigheid van de wetenschap.’

Marc De Vos (Universiteit Gent), Ongelijk maar fair:

‘Piketty komt nu voor eens en altijd uit de kast als ideoloog en politicus, niet als wetenschapper. En dat mag, daar is niets op tegen. Alleen hoop ik dat de verslaggeving over zijn boek dit keer kritischer zal zijn. Ik hoop ook dat hij hierna consequent is en de politiek ingaat. Dan kunnen we zijn boek bekijken voor wat het is – een radicaal politiek manifest, dat vrees ik weinig stemmen zal halen en velen zal vervreemden.’

Kenneth Rogoff (Harvard), This Time is Different:

‘Piketty’s werk heeft goede kanten, maar ademt een misleidende morele toon. In zijn ogen heeft het kapitalisme gefaald, maar tegelijkertijd heeft het afgelopen decennia een miljard mensen aan de bitterste armoede helpen ontsnappen. Piketty richt zich louter op binnenlandse ongelijkheid, terwijl de ongelijkheid tussen landen veel groter is – de zo geplaagde westerse middenklasse uit zijn boeken behoort tot de rijkste 15 procent van de mensheid.’

Frédéric Lordon (Sorbonne), schrijver van Capitalisme, désir et servitude: Marx et Spinoza:

Lordon wijst de Volkskrant op YouTube-beelden van een ‘rumoerig’ debat tussen hem en Piketty op 31 januari:

‘Ik denk nog steeds dat jij het begrip ‘kapitaal’ verkeerd gebruikt. Eigendom en kapitaal zijn niet hetzelfde: koning Midas was geen kapitalist, Lodewijk XIV evenmin. Marx leert ons dat kapitaal een sociale relatie is, bestaande uit drie facetten: de scheiding tussen arbeiders en productiemiddelen, tussen arbeiders en producten en ten derde de accumulatie van winsten. Je zei zelf in 2014 met grote eerlijkheid dat je Marx niet hebt gelezen.’ (Piketty ontploft: ‘Dat is absurd! Dat heb ik nooit gezegd!’)

‘Waarom doe je marxistisch? Je bewijst alleen lippendienst aan het marxisme. Je bent als een natuurkundige die heel mooi de newtoniaanse mechanica beschrijft, maar op de kaft zet: ‘Algemene relativiteitstheorie.’ Dat heeft me geschokt aan je boek, dat kun je niet maken. In de jaren zeventig, toen het intellectuele klimaat merendeels marxistisch was, was je daar niet mee weggekomen.’

De Vos:

‘Piketty leest nog altijd de temperatuur van de thermometer zonder de oorzaken van de koorts te weten. De rol van familiebanden, echtscheidingen, opvoeding, immigratie, regio’s, digitalisering, de steeds oligopolistischere markten in Amerika en ga zo maar door – Piketty noemt het niet of nauwelijks. Voor hem is ongelijkheid per se het probleem, en hogere belastingen een doel op zich, in plaats van een middel tot specifieke doelen. We moeten eerst goed de oorzaken kennen voor we over duurzame oplossingen spreken. Dat is nuttiger dan polariseren tussen rijk en arm.’

Galbraith mailt de Volkskrant een recensie, binnenkort te verschijnen in het tijdschrift Jacobin:

‘Wat Kapitaal en ideologie ontbeert is precies de ideologie die een coherent en zinvol economisch programma zou bezielen, of die nu wortelt in Marx, Keynes of zelfs de libertaire Oostenrijkse school. Dit is kortom in een alle opzichten opmerkelijk boek – even weids als oppervlakkig. Het is een voorbeeldige uiteenzetting van een wereldbeeld dat blijkbaar allergisch is voor de belangrijkste westerse intellectuele tradities van de politieke economie, laat staan voor het gedachtengoed voortgekomen uit de Russische, Chinese, Japanse, Latijns-Amerikaanse of Afrikaanse worsteling met kapitaal en kapitalisme in de voorbije twee eeuwen. Zie hier de wereld, bezien vanaf de olympische hoogten van een Parijs’ appartementsraam.’