ColumnMartin Sommer
Met het Urgenda-arrest doet de Hoge Raad aan juridisch activisme
Toen het lezen der kerstkranten was volbracht, had ik opgestoken dat voorspellen moeilijk is, vooral als het de toekomst betreft. Er is één uitzondering. Het klimaat. Daar is de toekomst verschoven naar het hier en nu. Wij leven nu reeds in een dystopie, somberde de commentator van deze krant. Met de beste wil van de wereld, ik zie het niet. En trouwens, ook het SCP houdt dapper vol dat Nederlanders tot de gelukkigste mensen van de wereld horen.
Dat zegt niet alles, want ook de Hoge Raad is intussen van de dystopie. De laatste dag voor de kerstvakantie kwam het oordeel over de eis van Urgenda dat de regering meer moet doen om de CO2-uitstoot te beperken. Urgenda kreeg gelijk. Hogerop kan niet meer, dus premier Rutte legde zich er keurig bij neer. Vanwege de machtenscheiding is de politiek uitgepraat.
Zorgerlijker is dat er mensen zijn die vinden dat de rest van de wereld nu ook zijn mond moet houden. Wie op dat arrest nog wat af te dingen heeft, zou een slechte verliezer zijn. Merkwaardige gedachte, omdat nog maar twee weken geleden de staat namens ons allemaal betoogde dat de rechter zich niet moet bemoeien met het percentage broeikasgassen. Staatsrechtgeleerde Elzinga meende voordien dat er nul procent kans was dat Urgenda deze zaak zou winnen. Zo snel kan tegenwoordig het standpunt van een vooraanstaand jurist niet alleen achterhaald, maar ook achterlijk zijn geworden.
Toch waag ik het erop, met uw welnemen. Urgenda procedeerde namens het algemeen belang tegen de staat, die het algemeen belang vertegenwoordigt. Ons tegen ons dus. De staat heeft verloren en moet een boete betalen als er eind dit jaar niet voldoende CO2 is bezuinigd. Betalen namens ons, uit uw portemonnee. Terwijl u het wellicht helemaal niet eens bent met het idee dat Urgenda het algemeen belang vertegenwoordigt. Marjan Minnesma van Urgenda heeft al gezegd dat ze geen dwangsom zal eisen. Zij voelde nattigheid, aangezien het op dat moment zonneklaar zou worden dat het burgerlijk recht, dus twee partijen met een belangenconflict tegenover elkaar, in zo’n door en door politieke kwestie een slang is die in eigen staart bijt.
De Urgendazaak is van meet af aan omstreden geweest. Dat zal zo blijven, nu de Hoge Raad heeft geoordeeld dat ‘het recht op leven’ in het geding is als per eind dit jaar de CO2-uitstoot slechts met 20 procent is teruggebracht en niet met 25 procent zoals geëist door Urgenda. Het oordeel is gebaseerd op het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Burgers kunnen zich op de mensenrechten beroepen in concrete kwesties van discriminatie of aanwijsbare milieudelicten. De rechter had in eerste aanleg nog beslist dat Urgenda zelf geen klimaatslachtoffer is, en dat om die reden het EVRM niet telt. De Hoge Raad oordeelde anders. Klimaatopwarming is een ‘duidelijk en onmiddellijk gevaar’ voor de hele bevolking, waarbij ‘onmiddellijk’ niet hoeft te betekenen dat er meteen gevaar dreigt. Evenmin hoeft vast te staan dat de voorspelde apocalyps zich daadwerkelijk zal voordoen. Nooit eerder werd het EVRM opgeblazen tot zulke faraonische proporties, en louter dat feit schreeuwt om kritisch commentaar.
Hieraan vooraf gaat nog de vraag of de rechter op de stoel van de politiek is gaan zitten. De staat kan immers alleen aansprakelijk worden gesteld als er een wet is overtreden. Ook hier zeilt de Hoge Raad aan de wind. De internationale afspraken over terugdringing van klimaatopwarming zijn niet bindend, erkent het rechtscollege zelf.
De regering had zich in 2007 voorgenomen het CO2-gehalte per 2020 inderdaad met een kwart terug te dringen. Het daaropvolgende kabinet bracht dat voorgenomen kwart terug tot 20 procent. Die 20 procent was wél bindend, want in Europees verband afgesproken. De hoogste rechter valt nu vooral over het feit dat de regering geen overtuigend verhaal heeft gehad bij het terugbrengen van de CO2-ambitie tot 20 procent. Een bizar argument, aangezien de politiek bij uitstek zelf bepaalt wat een overtuigend verhaal is: het criterium voor een overtuigend verhaal is een Kamermeerderheid. En die was er.
Ik ben niet de enige die twijfelt aan de drietrapsraket die de Hoge Raad heeft afgeschoten om tot het gelijk van Urgenda te geraken. Juist omdat deze klimaatkwestie zo dicht op de politiek zit en zo hoog oploopt, zou je verwachten dat de rechter zich hieraan niet zou branden. Nu laadt de Hoge Raad de verdenking op zich dat naar dit resultaat toe is geredeneerd. Lees het interview terug dat Jaap Spier vier jaar geleden gaf aan De Groene. Spier was destijds advocaat-generaal bij de Hoge Raad. Hij is sindsdien met pensioen, maar zijn geest waart rond.
In De Groene getuigde Spier van de ‘behoefte aan juridisch activisme’, omdat het niet opschoot met de bestrijding van de klimaatopwarming. ‘Misschien zouden politici wel meer willen doen, maar ze doen het niet. Dan moet je nadenken over andere oplossingen.’ Dat is precies wat uit het arrest van de Hoge Raad spreekt. Heel wat mensen zullen tevreden zijn met het idee dat de onafhankelijke rechter zich om noodzakelijke maatregelen bekommert, zonder zich te hoeven verlaten op de steun van een wispelturig parlement. Ik zou het omdraaien. Hoe groter de noodzaak van radicale maatregelen, des te wezenlijker de politieke steun. Maar dat zal inmiddels een achterlijk standpunt zijn.
