Met het exportverbod op ASML-machines speelt Nederland een nieuw soort troefkaart uit

Dit is de enige manier waarop we de betreurenswaardige praktijken van een supermacht als China kunnen proberen in te dammen.

Wat er precies verijdeld of vertraagd is, zullen we nooit weten – dat is de vloek van elke voorzorgsmaatregel – maar dat het Nederlandse verbod op de export van deep ultraviolet-chipmachines van ASML naar China effect heeft, bleek meteen donderdag al uit de Chinese reactie. ‘Wij zijn resoluut tegen het Nederlandse besluit om het normale economische verkeer tussen China en Nederlandse bedrijven te beperken, en hebben protest ingediend bij Nederland’, zei een woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken.

Natuurlijk zal China alle maatregelen nemen om zijn legitieme rechten en belangen te beschermen, voegde ze eraan toe.

Daar mag even om gegrinnikt worden. China lijkt hier een beroep te doen op wereldhandelsorganisatie WTO, waarvan het sinds zijn toetreding in 2001 eigenlijk vooral misbruik (je zou ook kunnen zeggen: slim gebruik) heeft gemaakt. Met talloze subsidies, diefstal van intellectueel eigendom, marktbescherming en exportrestricties heeft het zijn eigen economie weten te versterken en delen van de westerse maakindustrie uitgehold. Nu het zelf vanuit Europa een handelsbeperking krijgt opgelegd, is dat ineens ‘niet normaal’.

Natuurlijk: het Westen was er zelf bij, al die jaren sinds 2001. Zeker Nederland, dat zich als handelsnatie tamelijk naïeve neoliberale voorstellingen van de nieuwe wereldorde maakte. De mondiale vrijhandel zou niet alleen leiden tot een optimale inrichting van waardeketens (zodat er wereldwijd het meest wordt verdiend tegen de laagste kosten), maar daarnaast zouden de economische banden vanzelf leiden tot vriendschapsbanden en economische liberalisering tot democratische liberalisering.

Niet dus. De oligarchische dictatuur van Rusland bleek hardnekkiger dan gedacht, en de Chinese politiestaat functioneert met de dag beter. Vooral China heeft zijn invloedssfeer de afgelopen tien jaar flink uitgebreid: het heeft aangetoond dat er een stabiel alternatief bestaat voor het westerse democratische systeem. Democratie? Hoeft helemaal niet.

Tegelijkertijd heeft China zijn grip op belangrijke waardeketens, van grondstof tot eindproduct, danig verstevigd. Daarmee heeft met name Europa, een macht zonder veel grondstoffen en maakindustrie, zich zeer afhankelijk en kwetsbaar gemaakt.

Dat Nederland zich nu realiseert dat het de geopolitieke consequenties van de eigen westers-kapitalistische goedgelovigheid nog kan beïnvloeden, is toe te juichen. Ook al kwam het exportverbod tot stand onder druk van de Verenigde Staten, ook op de betrokken ministeries in Den Haag werden de zorgen steeds hoorbaarder. Dit is ook ons verbod.

In de analyses over het exportverbod werd vooral het militaire belang van de ASML-machines benadrukt. De chips die daarmee kunnen worden gemaakt, zijn dankzij hun kleine details bijzonder snel, en daarmee bijvoorbeeld handig voor kunstmatige intelligentie in surveillance-, raket- en spionagetoepassingen. Maar op het ministerie valt te horen dat er behalve het ‘ongewenst eindgebruik’ ook de economisch-geopolitieke aspecten meespelen. Nederland wil zijn ‘technologisch leiderschap’ behouden, en voorkomen dat er ‘strategische afhankelijkheden’ ontstaan.

Met het exportverbod speelt Nederland zo een nieuw soort troefkaart uit: we hebben dan wel geen grondstoffen (meer), maar wel een ander cruciaal onderdeel van een cruciale waardeketen. Dat we dat onderdeel niet meer aan iedereen kunnen verkopen, is betreurenswaardig. Maar het is de enige manier waarop we de betreurenswaardige praktijken en ambities van een supermacht kunnen proberen in te dammen.