Maak van Nederland één onwijs gave stad

Er zijn aanwijzingen dat ons dichtbevolkte land vanuit het politieke centrum steeds meer wordt gezien als één grote metropool. Nog niet zo lang geleden werd een stad getypeerd als een dicht opeengepakte mensenmassa, wonend, werkend en recreërend in een heel kleine ruimte. Tegenwoordig denkt men bij een stad aan een honderden vierkante kilometers metend verstedelijkt landschap van dorpen, outlet centers, mainports, golf courses, overslagpunten en fragmenten van historische steden en nieuwe stadjes, alles bijeengehouden door zware bundels infrastructuur.

Planologen sloten 2015 als 'het jaar van de ruimte' af met een manifest waarin Nederland werd neergezet als één grote metropool. Het sloot aan bij een beweging van een reeks ministeries die alle lijken toe te werken naar krachtige centralisatie. Het ministerie van Veiligheid en Justitie is bezig met een nationale politiemacht en het ministerie van Infrastructuur en Milieu werkt aan een nationaal stelsel van treinen die vanaf 2018 als metro's moeten gaan rijden. En het ministerie van Economische Zaken schafte enkele jaren terug zijn regionaal-economisch beleid af en stimuleert campusontwikkelingen in het hele land, omdat het in alle uithoeken een innovatief klimaat wil bevorderen. Het gaat om liefst 74 campussen - veelal opgewaardeerde bedrijventerreinen die soms aansluiten bij het nationale stelsel van universiteiten.

VNO-NCW schaart zich in dit centralistische denken met het concept van de TriState City. Marketinggoeroe Peter Savelberg ziet zelfs de driehoek Amsterdam-Brussel-Keulen als één grote wereldstad. Zijn internationale verkoopplaatje sluit naadloos aan bij de opvatting van steeds meer ondernemers dat afstanden er niet meer toe doen. In die hoogwaardige industriële sector gaat het om agri-food, om de bouw van megastallen, om life sciences. Kassencomplexen verrijzen in een mum van tijd in de maagdelijke Wieringermeerpolder. Onlangs werd de kust bijna vrijgegeven.

Zelfs het Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen kwam met een campagne om heel Nederland internationaal als één grote stad toeristisch aan de man te brengen via een aantal nationale 'verhaallijnen'. Met HollandCity wil het het veelgeplaag-de Amsterdam ontlasten en de toeristenstroom beter spreiden over het hele land. Rijksbouwmeester Floris Alkemade sloot zich hierbij aan door in het overkoken van Amsterdam een kans te zien om de rest van het land te laten meeprofiteren. In zijn recente rede De emancipatie van de periferie noemde hij de grote steden in het westen 'overbelast' en 'moeilijk te veranderen', terwijl de rest van het land nog een 'enorm absorptievermogen' bezit. Dus moeten we de stad veel groter gaan definiëren.

Ooit was er een Randstad, toen een Deltametropool, en nu is het hele land één stad. De ruimtelijke overdrijving lijkt zeker ook voort te komen uit handelsreizen en internationale benchmarks. Het Chinese staatskapitalisme lijkt een succesverhaal, dus politici kunnen niet anders dan hierop reageren. Vandaar de sterke neiging tot centralisatie in de hele westerse wereld inclusief Nederland, en de neiging om ruimtelijke schalen tot Chinese proporties op te blazen.

Het mooist bleek dit bij het initiatief van een aantal Rotterdamse ondernemers tot een Wereld Expo in Rotterdam in 2025. Zij verbeeldden Groot-Rotterdam als een megalopolis in een verstedelijkte delta die tot diep achter de landsgrenzen reikte. Het signaal was duidelijk: Nederland, Vlaanderen en het Ruhrgebied kunnen zich samen makkelijk meten met de verstedelijkte delta's van Pearl River en de Yangtze. Hierin is Rotterdam het Hongkong van Europa.

Als Nederland werkelijk één grote stad zou zijn, dan is ze de dunst bevolkte stad op aarde en daarmee ook een van de minst duurzame. In megasteden als Tokio (35 miljoen inwoners) en Seoul (18 miljoen) is de uitstoot van broeikasgas per inwoner een fractie van die van stadstaat Nederland. Hoe dat komt? In Tokio en Seoul gebruiken de inwoners veel minder vierkante meters, ze delen alle voorzieningen, er is veel beter openbaar vervoer en er worden minder autokilometers gereden.

Als de komende regering van Nederland een metropool wil maken, wacht haar een ambitieuze agenda. Dan moet ze de extreme overdruk in Amsterdam bedienen met meer hoogbouw, nieuwe voorzieningen en een snelle metro, want in de overdrukzone rond de luchthaven is de vraag naar wonen, werken en vervoer veruit het grootst.

Ze zou dan ook moeten toewerken naar verdere ruimtelijke concentratie van wonen en werken in de stedenrij Brussel-Antwerpen-Rotterdam-Den Haag-Amsterdam, dus compacte, verdichte steden langs de haltes van de HSL Zuid. Antwerpen en Rotterdam zouden hun industrieel verleden moeten afschudden.

De rest van Nederland moet veel meer haar eigen koers gaan varen. Den Haag zou zijn neiging tot bevoogding en verdelende rechtvaardigheid hier moeten bedwingen en alleen moeten helpen bij het slopen van leegstaande gebouwen en het terugbrengen van bossen en woeste natuur. Échte decentralisatie is nodig.

De 'onwijs gave' stad Nederland wordt niet met asfalt en beton gebouwd, maar met actieve, zelfbewuste burgers en ondernemers. Het enige wat de regering hoeft te doen is hen inspireren met een werkelijk grootstedelijke visie met grotere contrasten tussen stad en platteland.

_{Zef Hemel is auteur van De toekomst van de stad. Een pleidooi voor de metropool (AUP 2016).}