Liever luie lezers dan geen lezers

OUDE STANDPUNT

‘Romans en gedichten van overleden schrijvers mogen niet worden ingekort of hertaald om deze makkelijk leesbaar te maken. We hebben de plicht om bij heruitgaven recht te doen aan de stijl en woordkeuze van de auteur. Of het nu gaat om Vondel, Betje Wolff of Gerrit Achterberg, de lezer heeft het maar te accepteren als woorden onbekend of zinnen langdradig zijn. In 1983 schreef ik voor De Revisor het artikel ‘Editiechaos in Nederland’. Daarin stelde ik aan de kaak dat veel heruitgaven in Nederland niet overeenkomen met hoe de schrijver het had bedoeld. Zoals de uitgaven van de Camera Obscura door Hildebrand en Multatuli’s Max Havelaar, waarin geleerden naar eigen inzichten de tekst ingekort hadden of verschillende drukken vermengd hadden. Mijn visie zette ik uiteen in het wetenschappelijke handboek Naar de Letter, dat nog steeds op universiteiten wordt gebruikt. ‘De grijze bijbel’ werd het genoemd. Het is bijna een rechtsverhandeling van hoe je oude teksten volgens de bedoeling van de auteur moet uitgeven. Mijn strenge richtlijnen moesten een einde maken aan de beunhazerij. Vooral inkorten vond ik onbespreekbaar. De lezer mag geen invalide tekst worden voorgeschoteld. Je snijdt toch ook niet een stuk van een schilderij af?’

HET KANTELPUNT

‘Op de universiteit merkte ik dat zelfs studenten Nederlands steeds minder plezier beleven aan schrijvers als Louis Couperus en Multatuli. Ze vinden hun boeken langdradig en vervelend. Na een of twee hoofdstukken houden ze op met lezen en pakken een samenvatting. Verplichte leeslijsten zijn gereduceerd tot een paar titels. Daardoor is kennis van oude schrijvers en hun werken achteruit gegaan. Wie leest nog Bilderdijk, Leopold of Achterberg? Zelfs Reve en Mulisch worden nog nauwelijks gelezen. Het heeft geen zin studenten op te leggen wat ze moeten lezen. Ik heb mijn dochter ook nooit gedwongen spruitjes te eten. Als klassieke literatuur niet meer aanslaat, moeten we iets bedenken waardoor het wel kan boeien. Dat we oude verhalen moeten blijven lezen is een kwestie van respect voor het verleden. Het feit dat ik hoogleraar ben geworden is te danken aan Aletta Jacobs en iedereen die zich ervoor heeft ingespannen scholen toegankelijk te maken voor álle kinderen. Zo mogen we ook dankbaar zijn voor schrijvers die onze taal hebben verrijkt. Nederlands is een waanzinnig mooie taal die zich leent voor de fijnste nuances. Het zijn de schrijvers van vroeger die rijkdom in onze taal hebben gebracht.’

NIEUWE STANDPUNT

‘Liever een luie lezer dan geen lezer. Hertalen mag. Het is de enige manier om literatuur uit het verleden te redden van de vergetelheid. We leven in een cultuur van haast en snelheid, van korte zinnen. Je kunt niet verwachten dat lezers van nu de tijd nemen voor alle uitweidingen en bijzinnen in literatuur uit vroegere eeuwen. Ze gaan ook niet meer te voet naar Parijs. Ik ben nu zelfs voor inkorten. Niet van harte, maar als we het niet doen leest niemand meer klassiekers en dat zou jammer zijn want er zitten pareltjes bij. Zo zou ik bijzonder graag willen dat Klaasje Zevenster van Jacob van Lennep weer gelezen wordt. Een schitterende, spannende roman van duizend pagina’s die niet onder doet voor een Jane Austen. De hoofdpersoon groeit op in uiteenlopende milieus, van achterbuurten tot hoge adellijke kringen. Het verhaal zit vol #MeToo-mannen waaraan Klaasje weet te ontsnappen. Nieuwe lezers zijn alleen te vinden als deze roman wordt ingekort en hertaald in eigentijds Nederlands. Oude literatuur kan ook overleven door er een tv-serie of film van te maken. Daar is Klaasje Zevenster heel geschikt voor. Net zoals Lucifer van Vondel, een waanzinnig goed stuk over macht en manipulatie waar je zonder meer Donald Trump in kunt herkennen. Herschrijf de tekst in begrijpelijk Nederlands, zet er een goede regisseur op en mensen gaan weer naar het theater voor Vondel. Ik ben nu zover dat ik denk dat je met stroop meer mensen kunt vangen dan met azijn.’

HET EFFECT

‘Ik sta niet meer achter het standaardwerk Naar de letter dat ik heb geschreven. In de nieuwste digitale editie heb ik dat in een nawoord vermeld. Ik ben pragmatisch geworden. Waar ik kan pleit ik voor hertaling, inkorten en tv-series van mooie oude werken, in de hoop dat die literatuur toch mee blijft doen. En ik ben zelf gaan hertalen, zoals gedichten van Piet Paaltjens en brieven van Bilderdijk. Inkorten heb ik nog niet gedaan. Daar heb ik geen tijd voor. Ik moet prioriteiten stellen, want ik heb nog zoveel plannen.’