Laat veroordeelde niet betalen voor kosten proces

Afgelopen vrijdag heeft het kabinet ingestemd met het handhaven van het voorstel van de eigen bijdrage die veroordeelden moeten betalen voor de kosten van hun strafproces en de slachtofferzorg. Een tweede voorstel - om gedetineerden ook te laten meebetalen aan de kosten van hun detentie - is, na veel kritiek, ingetrokken.

Ter onderbouwing van het wetsvoorstel voor de eigen bijdrage aan het strafproces en de slachtofferzorg wordt erop gewezen dat ook andere landen een dergelijke regeling kennen, waaronder Engeland (en Wales).

Wat veel mensen echter niet weten, is dat de recente introductie van een soortgelijke bijdrage in Engeland de afgelopen maanden tot een storm van protest heeft geleid en dat de afschaffing van deze maatregel dichtbij lijkt.

Engelse buren

Het ministerie van Veiligheid en Justitie kijkt graag naar het strafrechtsysteem van onze Engelse buren. Zo ging voormalig staatssecretaris Teeven in 2011 op gevangenisbezoek in Engeland om een gedeeltelijk geprivatiseerd gevangeniswe- zen in actie te zien. Privatisering bleek uiteindelijk geen rendabel plan.

Wellicht dat onze minister daar wel op het idee kwam van sobere detentieregimes en het promotie-degradatiesysteem in gevangenissen, zoals die nog niet zo lang geleden ook in Nederland zijn ingevoerd.

In Engeland kijkt men juist met jaloerse blik naar Nederland. De Engelsen kampen namelijk met overvolle gevangenissen, die een grote kostenpost zijn. Daarbij zijn de omstandigheden in veel gevangenissen erbarmelijk: geweldsincidenten en zelfdoding zijn aan de orde van de dag.

Ook ter voorbereiding van het wetsvoorstel voor de eigen bijdrage in de proceskosten heeft het ministerie van Veiligheid en Justitie de Engelse aanpak bekeken. Voordat de zogeheten criminal courts charge in april van dit jaar werd geïntroduceerd, hadden rechters al de mogelijkheid om een cost order (bijdrage in proceskosten) op te leggen en moesten veroordeelden een victim surcharge (bijdrage voor slachtofferzorg van maximaal 120 pond, zo'n 170 euro) betalen.

Systeem in gevaar

De criminal courts charge (rechtbank-gebruikerskosten) dwingt rechters om bij veroordeling nog een extra vastgestelde bijdrage te eisen (variërend van 100 tot 1.200 pond, ongeveer 1.700 euro). Een dergelijke vastgestelde, verplichte bijdrage is vergelijkbaar met het in Nederland voorgestelde systeem.

In een evaluatie van de criminal courts charge die deze maand werd gepubliceerd, concludeerde een commissie van het Britse Lagerhuis (het Justice Committee) dat de bijdrage de rechtvaardigheid van het systeem in gevaar brengt en gaf daarom het advies de maatregel te schrappen.

Ook rechters zijn zeer kritisch over deze verplichte bijdrage. Zij hebben vooral kritiek op de buitenproportionele impact van de charge op mensen die veroordeeld zijn voor kleine vergrijpen en die slechts beperkte financiële middelen hebben. Zo zijn er veel schrijnende gevallen bekend, zoals daklozen die voor de diefstal van bijvoorbeeld een blikje frisdrank zowel een (financiële) straf opgelegd krijgen als veroordeeld worden tot betaling van allerlei kosten die ze niet kunnen opbrengen.

Administratieve rompslomp

Dit leidt tot een moeizaam inningsproces en uiteindelijke kwijtschelding, waarmee veel administratieve rompslomp is gemoeid. Een ander bezwaar is dat rechters voor de criminal courts charge zouden compenseren door lagere schadevergoedingen op te leggen. Verder wordt op het risico gewezen dat onschuldige verdachten een schuldbekentenis afgeven om zo een strafproces en daarmee een hogere bijdrage te voorkomen. Volgens Engelse kranten hebben inmiddels meer dan vijftig magistraten (Engelse lekenrechters) hun functie neergelegd uit protest tegen de criminal courts charge.

Kortom: De enige voorbeeldfunctie die Engeland zou moeten vervullen voor het Nederlandse strafrechtssysteem is een voorbeeld van hoe het niet moet. De Engelse ervaring leert dat het onwenselijk is om verplichte kosten te vorderen, terwijl er al voldoende mogelijkheden zijn om boetes en schadevergoedingen op te leggen die in verhouding staan tot het delict en de financiële middelen van een veroordeelde.

Esther van Ginneken is universitair docent criminologie Liverpool Hope University. Jacques Claessen is universitair docent strafrecht Universiteit Maastricht. Pauline Jacobs is universitair docent strafrecht Universiteit Utrecht. Sonja Meijer is universitair docent strafrecht VU Amsterdam. Allen zijn verbonden aan de Stichting Mens en Strafrecht.