Laat nu eens de schrijvende moeders zelf aan het woord

Afgelopen weekend schreef Wilma de Rek, boekenchef van de Volkskrant over de grote hoeveelheid schrijvers die hun moeders ervan langs geven: ‘Schrijvers die wat te mekkeren hebben over hun moeder, vader of allebei zijn er natuurlijk altijd geweest, maar de laatste jaren is het erger dan ooit en met de Boekenweek in aantocht, die dit jaar als thema ‘De moeder de vrouw’ heeft, begint het op een plaag te lijken.’

Driehonderd schrijvers, dichters, uitgevers en critici ondertekenden afgelopen zomer een woedende open brief aan de CPNB, geplaatst in NRC Handelsblad. ‘Het is bedroevend dat er nog altijd beargumenteerd dient te worden waarom vrouwen ook (...) graag iets zouden willen en kunnen zeggen, ook als het om vrouwen gaat.’ De brief was een reactie op de beslissing van de stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek (CPNB) om twee mannen het essay en Boekenweekgeschenk te laten schrijven. Volgens de CPNB is ‘De moeder de vrouw’ ‘een onderwerp dat net zo veelzijdig is als dat er moeders en vrouwen zijn’.

Triviaal en tuttig

Waar is de stem van de moeder in deze discussie dan? Waarom kijken we alleen naar haar door de ogen van haar witte, zestigjarige, schrijvende zonen? Waarom wordt er zo vaak óver haar geschreven, en niet dóór haar? Of beter gezegd: moeders schrijven natuurlijk wel, maar nemen zelden hun moederschap of kroost onder de literaire loep. Wanneer we binnen de literatuur wél over vrouwelijkheid of moederschap schrijven, wordt dit proza al snel weggezet als triviaal en truttig. De lifestyle-hoek heeft het onderwerp gekaapt, je hoeft maar één vrouwenblad of zelfhulpboek open te slaan en de banaliteiten omtrent het moederschap slaan je om de oren. Maar literatuur is juist bij uitstek geschikt om diepgang te geven aan universele thema’s, en dan zou het krijgen van kinderen daarvoor niet in aanmerking komen – het creëren en doorgeven van het volledige leven. Vanuit daar waaieren de oude vertrouwde literaire thema’s je namelijk heus om de oren: liefde, dood, jeugd, jaloezie, seks, aftakeling, enzovoort.

Op het verzoek onze bundel Ik, moeder – literaire verhalen over het moederschap – in een bekend opinieblad te bespreken, liet de literatuurredacteur weten dat hun lezers niet op het boek zitten te wachten. ‘Ze hebben niks met moeders, kinderen, etc. Ze willen léren.’

Zoals ieder doorleefd romanpersonage kan de moeder óók hoofdpersoon zijn, daarvan verschilt ze niet van het personage uit de coming-of-ageroman, het heldenverhaal of de paradoxale ideeënroman. We zijn opgegroeid met Reve en Hermans, en later Zwagerman en A.F.Th. van der Heijden. Deze schrijvers hebben decennialang mannelijke hoofdpersonen aangedragen, die logischerwijs met conflicten te maken krijgen die passen bij hun beleveniswereld. Hun personages hebben onze perceptie van de romankunst gevormd, en we vereenzelvigen ons zodanig met het beeld ervan dat we bijna vergeten dat het vrouw-zijn misschien dan iets anders oplevert in proza, maar niet per definitie minder interessant is.

Niet objectiveren, maar bevragen

Het maken van een omslag in de literatuur is aan onszelf, wij schrijvende moeders, met ondersteuning van pers, media en CPNB. Zoals de allochtoon een ander land tot zijn thuisland probeert te maken, zo moeten wij onze rol als vrouwelijke schrijver en (werkende) moeder nóg meer durven innemen, want van binnenuit schrijven is zoveel rijker dan van buitenaf. We schrijven niet over haar, maar vanuit haar. We bestrijden het stereotype van een dementerende, krankzinnige of heilige moeder. We schrijven niet enkel over kinderen als hen wat ernstigs overkomt, of als ze ons ontvallen. We laten zien dat het najagen van een carrière de vrouw kwetsbaar maakt, zoals zij ook kwetsbaar is door de komst van een kind.

Over de grenzen neemt dit thema al veel langer een plek in, bijvoorbeeld in de roman Arlington Park (2006) van schrijfster Rachel Cusk, die daarvoor al veel opzien baarde met het boek A Life’s Work: On Becoming a Mother (2001). Maar lees ook The Argonauts (2015) van Maggie Nelson of Dept. of Speculation (2014) van Jenny Offill. Deze boeken schetsen een zeer rauw, eerlijk beeld van de moeder zonder haar te mythologiseren. Het moederschap wordt bevraagd in plaats van geobjectiveerd. Dáár zou de discussie over het boekenweekthema over moeten gaan. Laat de ervaringsdeskundigen aan het woord en dan blijkt de controverse niet ver weg: misschien houden we van één kind meer dan van het ander. Misschien doen onze kinderen ons elke dag denken aan de dood. Misschien sluiten we ze op. Misschien zijn we nooit volwassen geworden. Misschien dromen we van een ander leven. Misschien verachten we onze mannen, of houden we er perverse wereldbeelden op na.

Wanneer we onze positie als vrouw zouden accepteren, zouden we erover kunnen schrijven.

_{Annemarie de Gee is schrijver en theater- en schrijfdocent. Eva Kelder is schrijver en schrijfcoach en -docent.}