Laat het kabinet zorgen dat huishoudens structureel meer te besteden hebben: die geven geld echt uit

Nu de westerse wereld langzaam van het slot gaat, is er een nieuwe economische realiteit ontstaan. Terwijl de meeste westerse economieën voor de pandemie maar matig groeiden, draaien de meeste economieën nu op alle vier cilinders. De verwachting is dat de investeringen na de pandemie wereldwijd maar liefst 20 procent hoger zullen zijn dan voor de pandemie. In de VS stijgen de totale investeringen momenteel op jaarbasis met 15 procent.

Met name de grote multinationals schroeven de investeringen flink op. Volgend jaar zullen de investeringen in fabrieken, technologie en research & development van grote Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven naar verwachting ruim 10 procent hoger zijn. Chipfabrikanten zijn in allerijl mega-investeringen aan het doen vanwege het acute chiptekort. Dat tekort is ontstaan doordat consumenten tijdens de pandemie hun geld vooral hebben uitgegeven aan spullen in plaats van aan reizen en uit eten gaan.

Voor de pandemie bezuinigden de grote multinationals juist op de bedrijfsuitgaven. In plaats van nieuwe investeringen te doen, kochten beursgenoteerde bedrijven op grote schaal eigen aandelen in met overwinsten die ze maakten. Die overwinsten maakten bedrijven omdat de lonen jarenlang niet of nauwelijks zijn gestegen. De arbeidsinkomensquote daalde in het Westen tussen 1970 en 2010 met bijna 10 procentpunten, terwijl het aandeel van de winsten navenant steeg.

Dankzij alle inkomensondersteunende maatregelen heeft de gemiddelde Amerikaan nu flink meer te besteden dan voor de pandemie. In een jaar tijd is het besteedbare inkomen in de VS met 27 procent gestegen (een deel van de stijging is van tijdelijke aard). Veel Amerikanen hebben bovendien het afgelopen jaar geld overgehouden en zijn in de stemming om geld uit te geven. Bedrijven kunnen erop rekenen dat de komende jaren voldoende vraag naar hun producten zal bestaan en hebben dus een prikkel om de productiecapaciteit uit te breiden.

Tijdens de studie economie leerden wij dat bedrijfsinvesteringen afhangen van de kosten van kapitaal. Hoe lager de rente, des te aantrekkelijker het is voor bedrijven om te investeren. Dat is de reden waarom centrale banken de rente verlagen als de economie in recessie dreigt te gaan, en de rente verhogen als de economie oververhit dreigt te raken. Maar uit onderzoek van de invloedrijke economen Olivier Blanchard en Larry Summers uit 1993 bleek al dat de effectieve vraag belangrijker is voor het niveau van de bedrijfsinvesteringen dan de kosten van kapitaal.

De praktijk bewijst dat Blanchard en Summers het bij het rechte eind hadden. In de jaren negentig bedroegen de bedrijfsinvesteringen in Nederland gemiddeld 11,5 procent van het bruto binnenlands product. In de jaren voor de grote financiële crisis van 2008 waren de bedrijfsinvesteringen nog 10,5 procent van het bbp. Maar sinds de financiële crisis zijn de bedrijfsinvesteringen gedaald tot 8,5 procent van het bbp, ondanks dat de rente historisch laag was en de bedrijfswinsten tot recordhoogte waren gestegen.

Investeringen in nieuwe technologieën en uitgaven voor research & development zijn belangrijk omdat die de arbeidsproductiviteit kunnen verhogen. De investeringen zijn daarmee de sleutel tot een hogere levensstandaard. De Nederlandse economie kenmerkte zich vroeger door een hoge arbeidsproductiviteit. Maar sinds de eeuwwisseling is de groei van de arbeidsproductiviteit in Nederland achtergebleven bij de rest van de Europese Unie. Sterker, in 2016 daalde de arbeidsproductiviteit met bijna een 0,5 procent.

In plaats van miljarden lastenverlichting te geven aan bedrijven die al barsten van het geld, moet het nieuwe kabinet zorgen dat huishoudens structureel meer te besteden hebben. Het voorbeeld van de VS laat zien dat als je geld geeft aan de lagere en middeninkomens, ze het ook daadwerkelijk uitgeven. De financiële ruimte kan het kabinet creëren door de vennootschapsbelasting te verhogen en een uniforme belasting op kapitaalinkomen te introduceren.

Bedrijven investeren alleen als ze niet langer aan de vraag kunnen voldoen. Anders gebruiken ze het geld liever voor de inkoop van eigen aandelen. Daarom is het belangrijk dat huishoudens geld hebben om uit te geven, zodat bedrijven worden gestimuleerd te investeren in nieuwe technologieën. Alleen zo kan een opwaartse cirkel ontstaan waarbij de investeringen van bedrijven tot een hogere levensstandaard leiden, die weer nieuwe bedrijfsinvesteringen uitlokt.

Heleen Mees is econoom.