Klimaatfinanciering leidt tot landjepik in Ethiopië

Op dit moment zijn ­beleidsmakers uit 195 landen in de Poolse stad Katowice bijeen voor de jaarlijkse VN Klimaattop. Hier praten zij over de voortgang in het behalen van de klimaatdoelstellingen van Parijs. Landen kunnen deze doelen (deels) behalen door te investeren in maatregelen die de uitstoot van broeikasgassen in andere landen helpen beperken, bijvoorbeeld door de introductie van schonere technologieën of het verminderen van ontbossing in ontwikkelingslanden. Dit heet klimaatfinanciering,

Klimaatfinanciering wordt gezien als dé oplossing voor klimaatverandering. In de praktijk blijkt het helaas vooral een manier om onze verantwoordelijkheid te ontlopen door onze broeikasgas­uitstoot voor een schijntje af te kopen. Dat blijkt uit onderzoek naar verschillende projecten die ik – samen met anderen – uitvoerde in Ethiopië en Indonesië.

Neem bijvoorbeeld het Humbo Forest project in Ethiopië waar met klimaat­financiering in een paar jaar tijd een stuk verarmd land, met de inzet van de lokale bevolking, werd omgetoverd tot een groen bos. Voor elke ton koolstof­dioxide die hun bos absorbeert ontvangen zij een bepaald bedrag aan klimaatfinanciering. Ons onderzoek laat zien dat dit op papier succesvolle project in de praktijk zeer controversieel is.

Gewelddadige confrontaties

Hoewel het was geïnitieerd met goedkeuring van de lokale bevolking, blijkt dat meerdere protesten van boeren ­tegen het project zijn beëindigd na ­gewelddadige confrontaties met de ­autoriteiten. Boeren protesteerden omdat zij voorheen het stuk gemeenschapsland gebruikten om er hun vee te laten grazen en voor het verzamelen van sprokkelhout. Nu moeten zij hooi en houtskool kopen op de markt, omdat ze het bos niet meer mogen betreden. ­Ironisch genoeg stimuleert dit juist illegale houtkap. Omdat de houtprijzen op de markt omhoogschieten, wordt het ­lucratief om hierin te handelen.

Ook blijkt het geld dat de deelnemers aan dit project uitgekeerd krijgen voor het aanplanten en beschermen van het bos een wassen neus. Omgerekend hebben ze de afgelopen tien jaar gemiddeld minder dan 6 euro per jaar ontvangen aan klimaatfinanciering. Een bedrag dat in het niet valt bij de extra kosten die de boeren moeten maken om rond te ­komen. Bovendien wordt dit geld niet direct gegeven aan boerengezinnen. Het wordt geïnvesteerd in voorzieningen ­zoals graanschuren en graanmolens, of beschikbaar gesteld in de vorm van ­microkrediet.

Lokale bevolking de dupe

De grootste controverse is echter de illegale onteigening die heeft plaats­gevonden om dit project te realiseren. Uit bestudeerde uitspraken van het ­lokale gerechtshof blijkt dat een deel van het land dat is gebruikt voor bos­aanplant, toebehoorde aan individuele boerengezinnen. Hoewel deze gezinnen in het gelijk gesteld zijn, worden zij bij hun pogingen hun landrechten op te ­eisen, geïntimideerd door de Ethiopische overheid. Tot op heden hebben deze gezinnen hun land niet teruggekregen, noch zijn ze gecompenseerd voor deze vorm van landjepik.

Ons onderzoek laat zien dat, ondanks internationale afspraken om de belangen van de lokale bevolking te waarborgen, zij de dupe zijn van onze onwil om onze levensstandaard aan te passen. ­Natuurlijk kunnen, en moeten, wij ontwikkelingslanden helpen bij de introductie van schonere technologieën of duurzaam bosbeheer. Maar omdat wij bij klimaatfinanciering zo’n direct belang hebben, is de kans groot dat we wegkijken als de werkelijkheid niet zo rooskleurig is.

Neoliberaal gedrocht

Klimaatfinanciering is gebaseerd op de aanname dat de uitstoot van broeikasgassen beperkt kan worden door het introduceren van marktwerking. Dit werkt echter alleen als duidelijk is wie de vervuiler is en wie de pineut. Ook moet duidelijk zijn welk prijskaartje er hangt aan de directe en indirecte kosten die de vervuiling veroorzaakt. Marktwerking is geen geschikt instrument voor ingewikkelde collectiviteitsdillema’s met torenhoge sociale gevolgen zoals klimaat­verandering.

Het moet radicaal anders. Het is dus te hopen dat de beleidsmakers in Katowice afstappen van het neoliberale gedrocht klimaatfinanciering en lef tonen door zich te committeren aan maatregelen in eigen land om de klimaatdoelstellingen te behalen.