Jammer, die ontlezing, want boeken kunnen de wereld redden

Hoera, het is weer Boekenweek. Er is een Boekenweekgeschenk, een Boekenweekessay en zelfs een Boekenweekgedicht. Geen Boekenbal, maar dat komt door corona – daarom is de Boekenweek ook niet in maart, zoals gewoonlijk, maar nu dus. In juni, als iedereen – oké, niet iedereen – boeken koopt voor de vakantie en een enkele vader een boek vraagt voor vaderdag. Demissionair minister van Boeken Van Engelshoven opende de Boekenweek zaterdag in Purmerend.

Het thema van de Boekenweek is ‘Tweestrijd’. Een raar thema, maar daar hebben ze bij het CPNB, dat de Boekenweek organiseert, patent op. Bij het CPNB openen ze blind de Van Dale en prikken: dat is dan het thema en daar verzinnen ze dan een verhaaltje bij. Van Engelshoven vond dat het thema heel erg bij deze tijd paste. ‘Wat moet je willen, doen en vinden? Boeken helpen bij het beantwoorden van die vragen. Daarom ben ik zo blij dat de boekhandels weer open zijn.’

Van Engelshoven is de minister die er niet in slaagde de boekhandels het predikaat ‘essentieel’ te geven, waardoor ze open hadden kunnen blijven in coronatijd en iedereen een boek had kunnen uitzoeken om te weten wat je moet vinden. Overigens lees ik een boek omdat ik het leuk vind en als ik dan opeens iets wil, of iets vind, dan is dat mooi meegenomen.

Steeds meer mensen hebben helemaal geen boek meer nodig, om iets te vinden of willen. En ze lezen al helemaal niet voor de lol. Vooral onder jongeren wordt de behoefte aan boeken steeds kleiner. Zeker in Nederland, waar jongeren het minst lezen van de hele wereld. Daar helpt geen moedertjelief aan, en ook geen Boekenweek met Boekenweekgeschenk, zeker nu je daar geen gratis treinkaartje meer bij krijgt.

Er zijn al heel wat initiatieven geweest om de zogenoemde ‘ontlezing’ een halt toe te roepen. Ze helpen nooit. Het is vechten tegen de bierkaai. Jongeren hebben er geen trek meer in, ze vinden boeken saai en gaan liever iets nuttigs doen, zoals gamen of TikTokken. Tussen 2013 en 2018 zijn tieners 40 procent minder gaan lezen. Nog niet zo lang geleden had je nog weleens een boek waarvan er 200 duizend werden verkocht. Nu lukt dat alleen Lucinda Riley nog – De zevende zus staat alweer bovenaan de bestsellerslijst.

Is daar iets aan te doen? Ik vrees van niet. Het boek is niet sexy meer en boeken lezen wordt weer de elitaire bezigheid die het eeuwenlang was. Een korte periode van een jaar of vijftig – van 1960 tot 2010 – zal bekend komen te staan als de gouden halve eeuw van het boek, waarna de neergang werd ingezet en Netflix in de behoefte aan verhalen ging voorzien.

Dat is wel jammer. Want boeken kunnen de wereld redden.

De Amerikaanse president Kennedy had in 1962 The Guns of August gelezen, het boek van historica Barbara Tuchman over de gebeurtenissen die leidden tot de Eerste Wereldoorlog.

In de herfst van 1962 ontstond een crisis: de Russen bereidden op Cuba de plaatsing van kernraketten voor, die Amerikaanse steden konden treffen. Kennedy’s hele kabinet, zijn adviseurs en de generaals waren voor hard reageren: bombarderen, een invasie. Een vernietigende kernoorlog dreigde. Minister van Defensie McNamara vreesde dat hij het eind van de week niet levend zou halen. Maar John F. Kennedy had in The Guns of August gelezen hoe een kettingreactie van menselijke misrekeningen, stommigheden en grootheidswaan konden leiden tot een fatale oorlog. Hij negeerde de adviezen en gaf de Sovjet-leider Chroesjtsjov de kans op een eervolle aftocht.

Had Van Engelshoven toch een beetje gelijk. Als Kennedy geen lezer was geweest, was het lelijk met ons afgelopen.