Is institutioneel racisme ook in Nederland een probleem?

Ja, er viel veel af te dingen op het optreden van de Amsterdamse burgemeester Femke Halsema. Dat is deze week dan ook uitputtend, van links tot rechts, gebeurd.

Interessanter vind ik de reacties dáár weer op, van de lieden die de demonstratie op de Dam hadden georganiseerd. Grofweg brengen zij twee argumenten in stelling.

Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.

Het eerste luidt dat criticasters als minister Ferd Grapperhaus zwegen ‘over de duizenden mensen die de maatregelen van de Mark Rutte-lockdown niet opvolgden door massaal bouwmarkten, tuincentra, parken en stranden te bezoeken’. Dus is er, volgens het statement dat Kick Out Zwarte Piet uitgaf, sprake van ‘selectieve verontwaardiging’. Sympathiserende BN’ers lieten zich op soortgelijke wijze uit.

Over dit argument kunnen we kort zijn. Zou het al feitelijk kloppen (quod non – niets leidde tijdens de lockdown tot zoveel commotie als landgenoten die de coronaregels negeerden), dan nog is het een erbarmelijke jij-bak. Als je moeder boos wordt omdat jij je misdraagt, dan mag je natuurlijk best proberen de aandacht af te leiden door te wijzen op de ondeugden van je buurjongetje. Maar erg sterk is het niet.

Dan het tweede argument dat de organisatoren gebruiken. Uit hetzelfde statement van Kick Out Zwarte Piet: ‘Institutioneel racisme is ook in Nederland een probleem, maar velen lijken het liever te willen hebben over de gevolgen van demonstraties tegen racisme, dan over de gevolgen van racisme op de samenleving.’ In mijn eigen woorden: de kritiek op massaal demonstreren in coronatijd is slechts een schaamlapje om de ongemakkelijke waarheid niet onder ogen hoeven te zien.

Snijdt dit argument wél hout? Is institutioneel racisme – begrip uit het identiteitspolitieke woordenboek dat verwarrend genoeg juist níét duidt op instituten, maar op diepgewortelde gedragingen – ook in Nederland een probleem?

Vooropgesteld, dat de Verenigde Staten kampen met institutioneel racisme lijkt me boven elke twijfel verheven. Per slot bleven de Jim Crow-wetten, die zwarte Amerikanen rigoureus scheidden van witte, in de zuidelijke staten tot diep in de jaren zestig van kracht. Zelfs de verlichtere delen van de natie kenden tot 1977 ‘huurcontracten, overheidsrichtlijnen en hypotheekrestricties’ om zwarte Amerikanen uit witte buurten te weren (lees de reportage uit Minneapolis, afgelopen dinsdag in de Volkskrant). Dat deze rechteloosheid tot op de dag van vandaag doorwerkt, blijkt onder veel meer uit het stuitend gewelddadige optreden van de Amerikaanse politie jegens zwarte burgers.

Goddank is Nederland van zulke perverse wet- en regelgeving in de afgelopen eeuw verschoond gebleven. (De enige bevolkingsgroep die op racistische gronden geen burgerrechten bezat, waren de Joden tijdens de Duitse bezetting.) Uiteraard wil dit niet zeggen dat we heden ten dage wonen in een kleurenblind paradijs. Geniepig en openlijk, bewust en onbewust racisme – het komt op grotere schaal voor dan mij lief is.

In 2015 stierf Mitch Henriquez na hardhandig politieoptreden in het Haagse Zuiderpark. In 2019 kwam naar buiten dat een ploeg van het Haagse politiebureau Hoefkade buitensporig geweld had gebruikt tegen buurtgenoten met een migratieachtergrond. Vers in het geheugen ligt de zogeheten toeslagenaffaire waarbij de Belastingdienst klanten met een dubbele nationaliteit ten onrechte verdacht van fraude. En je hoeft geen belijdend lid van de identiteitspolitieke kerk te zijn om te betreuren dat wit in talloze gremia van de samenleving nog altijd domineert.

Dat is allemaal wáár. Alleen, de politieagenten die de aanhouding van Mitch Henriquez op hun geweten hadden, belandden netjes voor het gerecht. De ploeg van de Hoefkade kreeg sancties of ontslag opgelegd. De toeslagenaffaire leidde tot brede maatschappelijke verontwaardiging. De betreffende staatssecretaris moest opstappen en de voltallige Tweede Kamer eist nu een mini-enquête. Verder zijn er weinig overheden die zo ijverig ernst maken van ‘diversiteit’ en ‘inclusie’ als de onze. Inmiddels zijn deze toverwoorden zelfs voorwaardelijk om voor subsidie in aanmerking te komen.

Desondanks Amerikaatje spelen mag natuurlijk best. Als ik het een tikje losgezongen mag noemen.

_{Elma Drayer is neerlandicus en journalist.}