In Singapore en bij de VVD gaat de markt boven alles

Zondag 29 maart werd Lee Kuan Yew begraven, de man die Singapore in dertig jaar op autoritaire wijze welvarend maakte. Het moet een utopia zijn voor werkgeversvoorzitter Hans de Boer, die onlangs zei dat je 'Nederland moet runnen als een onderneming'. Dat is precies wat Lee in Singapore heeft gedaan, met Albert Winsemius, de vader van onze oud-VVD-minister, als belangrijkste adviseur.

De wil van de baas is wet

Al een halve eeuw gaan de belangen van het bedrijfsleven in Singapore 'über alles' - de overheid fungeert er zoals de nu wegens corruptie in het gevang belande Hooijmaijers indertijd als VVD-gedeputeerde van Noord-Holland als zijn hoogste politieke doel zag: 'als serviceloket voor het bedrijfsleven'. Iets lastigs als vakbonden spelen geen rol, de wil van de baas - in staat en onderneming - is wet, oppositie en vrije pers zijn er nauwelijks.

Precies zoals in China, dat, sinds het zijn communistische retoriek voor een staatskapitalistische heeft ingeruild, zonder er ook maar iets democratischer of rechtsstatelijker op te worden, bij het bedrijfsleven en ter politieke rechterzijde op groot enthousiasme kan rekenen. De Boers voorganger Wientjes toonde zich er in zijn afscheidsinterview vorig jaar al trots op dat hij met elke dictator op de foto was gegaan.

De VVD past haar ideologie daaraan moeiteloos aan. De tweede V in haar naam is van vrijheid tot vrijhandel ingeperkt - niet alleen binnenslands, waar sinds Opstelten & Teeven privacy als overbodige luxe wordt afgedaan. Sindsdien hebben we een ministerie van Veiligheid. Meestal zijn het dictaturen die zo'n ministerie hebben. Democratieën hebben een ministerie van Justitie. Dictaturen zelf moeten wij van fractieleider Zijlstra overigens evenmin over mensenrechten lastigvallen, als zij maar voor wat stabiliteit zorgen, zoals Sisi nu in Egypte.

Die opvatting heeft D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma als kortzichtig gehekeld (O&D, 2 april), alleen graaft hij ter verklaring ervan niet diep genoeg. De oorzaak ligt in de uit de groeiende macht van het bedrijfsleven voortvloeiende dominantie van de economische invalshoek. Daardoor blijven we in Europa ook na onze 'Je suis Charlie'-mars tegen theocratische gedachtenpolitie en onze plichtmatige afschuw van IS-onthoofdingen vanzelfsprekend wapens verkopen aan de dagelijks met onthoofdingen voortgaan- de, stabiele theocratie Saoedi-Arabië.

De eenzijdige verheerlijking van het bedrijfsleven dicteert in Den Haag de buitenlandse politiek, waar de Uri Rosenthal-doctrine dat we vooral lid zijn van de EU om onze kaas makkelijker te kunnen verkopen, nog steeds veel aanhang vindt. Nadat Nederland zich eerst in Poetin en zijn Gazprom had verslikt, omdat het de Russische gasrotonde van Europa wilde worden, is het doel nu van Rotterdam het eindstation van de Chinese zijderoute te maken. Het is, ook bij de gretige toetreding tot de nieuwe Chinese wereldbank, verbazend hoe weinig de geopolitieke effecten van economische daden meegewogen worden. In het eenzijdig economische wereldbeeld van de De Boers is er buiten de sacrosancte markt gewoon niets anders meer politiek relevant.

Ontspoorde bedrijven

Dit neoliberale marktdenken heeft ook binnenlands de samenleving steeds meer vergiftigd - de hoofdoorzaak van de politieke onvrede, omdat steeds meer collectieve voorzieningen als zorg en onderwijs, of traditionele nutsbedrijven als banken, vergaand zijn ontspoord. De enorm toegenomen macht van het bedrijfsleven begint de democratie, en de rechten van burgers, te ondermijnen, omdat landen fiscaal en sociaal tegen elkaar kunnen worden uitgespeeld, waarbij Nederland zelf grootschalige belastingontduiking faciliteert. Dat is ook het gevaar van het dreigende TTIP-verdrag met Amerika. Wie, zoals VVD-europarlementariër Cora van Nieuwenhuizen in Buitenhof, stelt dat Europa ook daarna op het gebied van sociale standaarden volledig souverein zal blijven, is of naïef of doortrapt. Juist de race to the bottom die door de grenzeloze concurrentie al binnen Europa is ontstaan, maakt duidelijk dat de neerwaartse druk binnen één grote uniforme Europees-Amerikaanse markt op de politiek zo sterk zal zijn dat deze gedwongen wordt de welvaartsstaat verder te ondermijnen. Bedrijven komen boven de wet te staan, zoals nu al het Europese octrooibureau in Den Haag met zijn zonnekoningdirecteur.

Diverse VVD'ers sorteren hierop al zelf voor door te verkondigen dat door zulke globalisering algemeen verbindende cao's uit de tijd zijn en nog veel grotere flexibiliteit geboden is. Dat dat er - zie het recente ABN-Amro-beloningsschandaal - toe leidt dat gewone werknemers er steeds op achteruitgaan en managers voor onbewezen diensten miljoenen incasseren, nemen zij op de koop toe.