Ik geloof graag dat universiteiten geen paradijzen zijn

Zou je al een wetenschappelijke carrière begeren, je laat het voortaan wel uit je hoofd. Roddelen, treiteren, buitensluiting, grensoverschrijdend seksueel gedrag, schreeuwende hoogleraren – het is een zootje op de academische werkvloer. Althans, als je de berichten moet geloven.

Alle kranten schreven deze week over twee onderzoeken, tegelijkertijd verschenen, die de ‘sociale veiligheid’ op de Nederlandse universiteiten in kaart brachten. Het ene werd uitgevoerd in opdracht van de vakbonden FNV en VAWO, het andere onder auspiciën van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren.

Uit het eerste zou blijken dat liefst 40 procent van de universiteits­medewerkers (44 procent van de vrouwelijke en 35 procent van de mannelijke) met een ‘onveilige werksituatie’ te maken heeft gehad, en dat 44 procent van hen er nog steeds in zit. Uit het tweede dat vrouwelijke wetenschappers ‘geïntimideerd, gekleineerd of gesaboteerd worden, waardoor carrières zijn gebroken en het privéleven ernstig is geschaad’.

De vakbonden noemden de resultaten van hun eigen onderzoek ‘schokkend’ en ‘allang geen incidenten meer’. Marijke Naezer, onderzoekster voor het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, sprak van ‘het topje van de ijsberg’. Uiteraard viel het begrip ‘angstcultuur’ en de al even onheilspellende term ‘inconvenient truth’ (zeg je dat, je krijgt ongezien gelijk).

Meteen liet onderwijsminister ­Ingrid van Engelshoven weten de uitkomsten ‘onacceptabel’ te vinden, de universitaire koepelorganisatie VSNU dat het de signalen ‘heel serieus’ nam. Voorzitter Pieter Duisenberg: ‘De universiteit moet een ­veilige omgeving zijn voor medewerkers, waar elke vorm van ongewenst gedrag onaanvaardbaar is.’

Nu geloof ik graag dat universiteiten geen paradijzen zijn. Ook de ­geleerde medemens is vast niets menselijks vreemd en machtsmisbruikers zitten overal. Maar is intimidatie werkelijk ‘gewoon’ op universiteiten, zoals het Haarlems Dagblad schreef? Zijn de beide onderzoeken inderdaad ‘vernietigend’, zoals deze krant meldde?

Toch maar even de bronnen erbij gezocht. Het landelijke vakbonds­onderzoek blijkt te zijn gehouden onder 1.110 universiteitsmedewerkers, die gemiddeld 13 minuten en 12 seconden besteedden aan het invullen van een onlinevragenlijst, bereikbaar via ‘open link’ of per e-mail. Er stond niet bij hoeveel personen die open links of e-mails ontvingen. De zogeheten non-respons blijft dus in het ongewisse. Maar doe je mee aan zo’n enquête als het thema je niet ­beroert? Lijkt me kras. Die moeite neem je vermoedelijk alleen als dat wel zo is, zeker gezien de torenhoge werkdruk in de wetenschappelijke wereld.

En dan nog. 1.110 deelnemers op een totaal van 54.475 universiteitsmedewerkers in Nederland (gegevens VSNU) is niet dat je zegt een indrukwekkend aantal. Bovendien zijn de invullers, lees ik in de bijlage, hoofdzakelijk werkzaam bij de sociale wetenschappen en de geestes­wetenschappen. Ook niet dat je zegt representatief. Conclusies als ‘schokkend’ en ‘allang geen incidenten meer’ klinken dan wat voorbarig. Enige bescheidenheid in de presentatie van de uitkomsten had de vakbonden beslist gesierd.

Die legden de auteurs van het andere onderzoek wél aan de dag. Zij benadrukten uitvoerig dat hun ­bevindingen niet representatief ­waren. Het betrof per slot een ‘kwalitatieve exploratie’ (twintig interviews en 33 geschreven getuigenissen), en de vrouwen die meededen waren zelfaanmelders. Niettemin kon genoemde Marijke Naezer het niet laten om ferme conclusies te trekken. Tegen NRC Handelsblad zei ze dat wangedrag zit ingebed ‘in de academische structuren’.

Het enige tegengeluid tot op heden las ik op de website van Omroep Gelderland, die bij de universiteiten in de regio navraag had gedaan. Uit recent onderzoek aan de Universiteit Wageningen onder 4.000 van de 6.000 medewerkers bleek iets meer dan 1 procent nare ervaringen te hebben gehad op de werkvloer. Op de Radboud Universiteit had 14,5 procent vorig jaar ‘een vorm van ongewenst gedrag’ meegemaakt (de woordvoerder kon niet zeggen hoe representatief die enquête was).

Erg genoeg. Maar toch echt minder erg dan de beide onderzoeken ons willen doen geloven.