Hopelijk is de Nederlandse uitgever van Roald Dahl wijzer dan zijn Britse collega

Kinderen zijn goed in staat om onderscheid te maken tussen fictie en werkelijkheid. Het zijn de volwassenen die daar moeite mee hebben, getuige ook de ophef over het verhaal De trainer van Pim Lammers.

Wat zou Roald Dahl hebben gedacht, nu zijn Matilda voortaan Jane Austen moet lezen omdat Kipling racistisch is bevonden? In Dahls boek De Griezels staat een toepasselijke passage. ‘Als iemand lelijke gedachten heeft, zie je het aan zijn gezicht. En als die persoon elke dag, elke week, elk jaar lelijke gedachten heeft, dan wordt het gezicht steeds lelijker (...) Iemand met goede gedachten kan niet lelijk zijn. Je kan een scheve neus hebben en een frommelmond, een dubbele kin of vooruitstekende tanden, maar als je goede gedachten hebt, dan straalt je gezicht als een zonnetje.’

Voor de zekerheid, want je weet het nooit met ironie: hier legde Dahl uit hoe censuur werkt, als de aanmoediging tot het hebben van mooie gedachten, want daar knap je zo van op. De Engelse uitgever moet serieus zo hebben gedacht, nu Willie Wonka’s zwarte pygmeeën eerst witte mannetjes en uiteindelijk genderneutrale kleine mensjes zijn geworden.

Anders dan die uitgever weten kinderen heel goed dat Roald Dahls woordkeus hoort bij het voorlezen en niet bij de werkelijkheid. In Nederland zijn generaties opgegroeid met Annie M.G. Schmidt en haar aansporing ‘ik ben lekker stout’. Schmidt en Dahl namen kinderen serieus. Het zijn de volwassenen die niet meer weten wat fictie is, getuige ook de ophef over de schrijver Pim Lammers en zijn verhaal De trainer.

De paternalistische aanmoediging om alleen mooie gedachten te koesteren, beperkt zich niet tot de kinderziel. Britten waarschuwen al decennia met bordjes dat je bij het betreden van de trap de leuning moet vasthouden. Maar de sensitivity readers die je behoeden voor kwade invloeden, rukken ook hier op. Daartegen past een ferme waarschuwing. Democratie gedijt alleen bij de gratie van de vrije gedachte, wat betekent dat er ook slechte gedachten mogen zijn.

Het was een andere beroemde Brit, John Stuart Mill, die waarschuwde tegen het kuisen van ongewenste teksten. ‘Als de mening juist is’, schreef hij, ‘dan is er geen mogelijkheid meer om de vergissing recht te zetten. Als hij onjuist is, dan is het gemis des te groter, want de waarheid straalt alleen maar helderder, als hij kan botsen met de dwaling.’ Hopelijk is de Nederlandse uitgever wijzer.