Hoe lobbyisten mee mogen spartelen in de akkoordendemocratie

Bericht uit Lobbyland, waar maandag het 20-­jarig bestaan werd ­gevierd van de BVPA, de beroepsvereniging van lobbyisten. Saai, hoor ik u denken, maar dat is onterecht. De viering leverde zomaar twee inzichten op.

Het begon allemaal in ­Hotel Des Indes, Haagse chic in de oksel van het Lange Voorhout. Doug Pinkham zat er klaar voor het ontbijt. Doug is Amerikaan en voorzitter van de ­Public Affairs Council, een internationale organisatie voor wat we hier ruwweg lobbyisten noemen. In Nederlandse public ­affairskringen wordt nog weleens met ontzag naar Washington gekeken. Als een lobby er ondanks tienduizenden doden per jaar in slaagt te voorkomen dat vuurwapenbezit aan banden wordt gelegd, beheersen ze daar een ingewikkeld kunstje.

Ook het omgekeerde speelt, zo bleek. Wij hebben een democratisch instrument dat in de VS onbekend is: de akkoordendemocratie, politiek die voorbij de eigen horizon kijkt. Pensioenakkoord, klimaatakkoord, sportakkoord, preventieakkoord – tot stand gekomen na eindeloos overleg. Je zag het Pinkham denken: wonderlijk, in deze zompige rivierdelta gaan ze aan klimaattafels zitten palaveren tot ze eruit zijn. Wat een fenomeen. Hij noemde het een tactiek die ­nergens ter wereld voorkomt. ‘Zo geef je mensen het gevoel dat ze ­ gehoord worden.’

Heerlijk, lof uit het buitenland. Tegelijk zwelt in eigen land de kritiek aan. Het parlement zou zich met die akkoorden, volgens de Raad van State, ‘degraderen tot een stempelmachine’, er zou ‘een speeltuin voor het eigenbelang van lobbyclubs’ ontstaan. Die keerzijde zou ’s middags worden behandeld, op het jubileumcongres.

De kiem voor het tweede inzicht zat ook bij Pinkham. Opvattingen zijn niet gebaseerd op feiten, maar op emoties, zei hij in Des Indes. Lobby moest zich daar rekenschap van geven. Emotional intelligence, dat is wat de lobbyist nu nodig heeft. In de praktijk betekent dat volgens hem: niet alleen de feiten brengen, maar ook de verhalen.

Verhalen vertellen, je hoort niks anders (zie ook Bericht van het Transitieteam). Het is de Haarlemmer wonderolie van deze tijd. En ­tegelijk symptoom van een ziekte: Storytelling om onwelgevallige feiten aan het zicht te onttrekken.

Terug naar de klimaattafels nu, de plekken waar deskundigen hun kennis en inzichten delen. Ze dragen feiten aan. Gratis, maar zeker niet belangeloos. Annemieke Nijhof, voorzitter van de klimaattafel mobiliteit, plaatste die middag een interessant voorbehoud. Ze sprak liever over klimaatprogramma dan over klimaatakkoord. Om aan te ­geven dat het hier niet om een eindstation gaat, dat het ‘hovaardig is de pretentie te hebben het ­beleid voor de komende dertig jaar te kunnen invullen’.

Hoe veranderen die akkoorden en overlegtafels intussen het werk van de ‘public affairs-professional’, zoals de Nederlandse lobbyist zich noemt? Niek-Jan van Kesteren, ­senator en voormalig ‘lobby­koning’ van VNO-NCW, ziet vooral extra omzet. Al die akkoorden zijn volgens hem ‘een goudmijn voor lobbyisten’. Er zijn veel meer mensen betrokken bij de besluitvorming en die moeten allemaal beïnvloed worden. Tegelijk wordt volgens Van Kesteren het ­belobbyen van politici steeds moeilijker. ‘De emotionele kant en de sociale media zijn overheersend, de rationaliteit is kleiner. Misschien moet je als lobbyist proberen de emotionaliteit van politici te raken.’

Het begon me langzaam te dagen. Aan de tafels, bij de onderhandelingen over akkoorden, gaat het om de feiten. Politiek ingekaderde feiten, dat wel, dus mag er aan de mobiliteitstafel niet over rekeningrijden of snelheidsbeperking worden gesproken.

Die feiten worden aangedragen door wie mag aanschuiven en bereid is ‘mee te spartelen’. Dat zijn dus niet de opponenten, de klimaatsceptici om maar eens wat te noemen. Die vallen buiten het politieke kader. Nijhof: ‘Waarom zou je mensen halen die toch niet willen veranderen of investeren.’ Soms kent men niet eens de status van de tafelgenoten. SER-directeur Marko Bos, die zijn zieke voorzitter Mariëtte Hamer mocht vervangen: ‘Ik weet doorgaans niet eens of ik met een lobbyist van doen heb. Maakt me ook niet uit. Het gaat om de informatie.’

De rol van de politiek is vervolgens die akkoorden goed te keuren. Zoals bij zoveel besluiten – leenstelsel, Binnenhofverbouwing – gebeurt dat op basis van een mengsel van emoties, onderbuik en dagkoersen.

Ik vond dat een nogal brute conclusie, omdat de politiek daarmee tot speelbal wordt gemaakt. Tot ik Van Kesteren na afloop sprak en hij zich niet geschokt toonde. Zo is het altijd geweest, zei hij. ‘Politieke emoties, op basis van feiten. Zie daarbij de ministers als de etalage waarin de ambtenaren hun spullen kunnen klaarleggen.’

Tot zover de trends uit lobbyland.