Hoe grimmig ook, sommige foto's lezen als een zoekplaatje

Een groep mensen gaat de straat op om te protesteren. De mensen hebben stokken en vlaggen bij zich. Dan komen ze de politie tegen…

Vind jij de rode paraplu?

Hoeveel fotografen tel je?

Zoek de man die op de grond viel. Waar wijst hij naar?

Zie jij het mannetje in het blauw, dat er met zijn snor en halflange haar uitziet alsof het wegliep van de set van een oriëntaalse kostuumfilm?

Waarom moet de rennende meneer links van het midden zo lachen?

Toegegeven: deze foto zou niet in een kinderboek passen. Daarvoor is hij net te grimmig, te fanatiek, te onbegrijpelijk volwassen. Toch moest ik bij het zien ervan onmiddellijk denken aan de geweldige taartentrilogie van Thé Tjong-Khing, drie tekstloze prentenboeken met grote, panoramische kijk- en zoekplaten. Waar is de taart?, Picknick met taart en Verjaardag met taart gaan over een groep (in dit geval dieren) die iets gezamenlijks wil ondernemen – u raadde het al: taart eten – maar onderweg op verrassingen stuit. De taart, dan wel het verjaardagscadeau wordt gestolen, en er wordt voortdurend van alles gesaboteerd, bekonkeld en bekokstoofd.

De chaotische verhalen ontrollen zich plaat voor plaat. Aan de kinderen de taak om als kleine detectives te ontdekken wie de dieven zijn en vooral ook: welke gebeurtenissen relevant zijn voor de ontknoping en welke niet. Want dat is het mooie aan die illustraties van Tjong-Khing: er gebeurt zo veel tegelijkertijd dat je niet altijd meteen weet waar je op moet letten. Er is een hoofdverhaal, maar er zijn ook talloze bijverhalen, elk met hun eigen ontraadseling.

Ook fotografie is goed in het vangen van die absurde gelijktijdigheid, van dingen die op hetzelfde moment gebeuren en daardoor een samenhang lijken te hebben. Deze foto van de Pakistaanse fotojournalist Abdul Majeed is een mooi voorbeeld. De fotograaf was in Peshawar, in het grensgebied tussen Pakistan en Afghanistan, toen op 27 mei aanhangers van de conservatieve Jamiat Ulema-e Islam-partij slaags raakten met de politie. Ze waren de straat op gegaan om te protesteren tegen een historische hervorming: een nieuwe wet die bepaalt dat de autonome stamgebieden in het noorden van Pakistan volwaardig onderdeel zijn van de Pakistaanse staat, om te voorkomen dat die gebieden als uitvalsbasis kunnen dienen voor extremistische groeperingen.

Geen kinderboekenkost dus, maar mijn eerste reactie bij het zien van deze foto was hardop lachen. Er zijn elementen die meteen zo vrolijk maken dat je pas in tweede instantie ziet dat het er aan de rechterkant van de foto hard aan toegaat. Die grijnzende man links van het midden trekt natuurlijk onmiddellijk de aandacht; hij doet denken aan die ene vrijgevochten oom die op elke familiebijeenkomst met sardonisch genoegen de boel opstookt, omdat hij pas plezier heeft wanneer de boel ontspoort. In zijn rechterhand heeft hij een zwarte stok, waarschijnlijk om iemand mee te slaan, maar op het eerste gezicht lijkt het alsof hij met een roze paraplu dwars door het oproer rent. Pas later zag ik dat die paraplu wordt gedragen door iemand achter hem in de menigte, maar toen ging de aaneenschakeling al niet meer uit mijn hoofd.

Komisch is ook de man rechts op de voorgrond. Akkoord, hij is net gevallen, maar hoe! Al zijn ledematen steken een andere kant op, zijn bovenlichaam is gedraaid en hij wijst met een vinger naar een punt op de grond, alsof daar iets belangrijks te zien is, zijn contactlens of de zeldzame driepotige neuskever. En ging hij vanmorgen echt op zijn sokken de deur uit?

Deze foto, hoewel gemaakt tijdens een serieuze aangelegenheid, schudt het kind in me wakker. Hij is als een zoekplaat in het boek Waar zijn mijn schoenen?, over een man wiens sandalen werden ontvreemd en die op zoek gaat naar de dader. Is het de lachende schertsfiguur? Is het de dandy in het midden die doet alsof zijn neus bloedt, maar duidelijk iets zwarts in zijn zak propt?

Welnu, Hans Aarsman ben ik niet, dus voor de oplossing moet u niet bij mij zijn. Ik wou alleen maar zeggen dat hoewel de fotografie me vaak genoeg doet sidderen van ellende, ze soms het enge wereldnieuws brengt als een wonderbaarlijk en fascinerend tableau vivant. Als een zoekplaat in een kinderboek. En dat dat dan even helpt.