‘Het moet van Brussel’ is een adequate beschrijving van de toestand in de politiek

Zelden was het woord beteuterd zo van toepassing. Vandaag een week geleden stond een foto in de krant van Klaas Knot in zijn ruime DNB-werkkamer. Portretjes van de kinderen, een stapel boeken, moderne kunst uiteraard aan de wand. Maar dan die verslagen blik. Knot had de dag tevoren – heel ongebruikelijk – laten weten dat hij het oneens was met ECB-baas Draghi. Diens geldbazooka zou, aldus Knot, niets gaan uitrichten. Helaas, wat vooral niks uitrichtte, was de boosheid van Knot. Hij was ertegen, maar het moest nu eenmaal van Brussel, in dit geval Frankfurt.

‘Het moet van Brussel’, dat mogen we van scheidend columnist Diederik Samsom niet meer zeggen. Logisch, hij gaat zelf naar Brussel. Toch wilde ik het erover hebben, omdat je die opmerking steeds weer hoort van EU-onvoorwaardelijken. Wie kritiek levert op een Brusselse beslissing, wordt telkens om de oren geslagen met het argument dat de lidstaten dit zelf zo bedacht hebben, dan kun je dat Brussel toch niet kwalijk nemen?

Draghi is een mooi tegenvoorbeeld. Het monetaire trapezewerk dat de ECB nu laat zien, was nooit de bedoeling. Draghi verplaatste de doelpalen tijdens de wedstrijd. Het laat zien dat de Brusselse instellingen een machtsfactor zijn geworden, met een eigen agenda en zeer tastbare gevolgen. ‘Het moet van Brussel’, is dan nog een heel gematigde reactie.

Samsom doelde in zijn column op de stikstofaffaire. De Raad van State bepaalde dat Nederland een Europese richtlijn aan zijn laars heeft gelapt, met een soort dubbelbesluit dat de PAS-regeling heette. Het idee was dat bouwen mocht, mits de stikstofuitstoot elders of later zou worden gecompenseerd. Dat was niet conform de zogeheten Natura 2000-richtlijn, aldus de Raad. Nu zit Nederland op slot, zoals het heet in jargon. Samsom vindt dat in zijn nieuwe rol een goede zaak. Niet zeuren over Brussel. Jullie hebben er toch zelf mee ingestemd?

Inderdaad heeft de Tweede Kamer Natura 2000 indertijd goedgekeurd. Maar de überstrenge invulling van een en ander was het werk van nijvere ambtenaren. Ik sprak Marnix Norder, die als PvdA-wethouder in Den Haag honderd appartementen wilde bouwen aan de rand van een Natura 2000-duingebied. Niet ín het duingebied, maar ernaast. Mocht niet. Er was berekend dat in die honderd appartementen gemiddeld dertig honden zouden komen wonen. Die honden zouden poepen, waardoor de stikstofnorm in het duingebied zou worden overschreden. Als je bouwprogramma afhangt van de poep van dertig honden, is er misschien toch iets overdreven.

Nederland heeft 160 Natura 2000-gebieden aangewezen. Ik ben niet tegen natuur, ik ben zelfs vóór sanering van de landbouw. Ik ben tegen de heiligverklaring van afspraken of procedures. Dat gaat ten koste van de politiek.

Deze week begint Mark Rutte aan zijn tiende jaar als premier. Zeker na deze Algemene Beschouwingen zullen ze zeggen dat hij naar links is opgeschoven, maar ik geloof het niet. Ja, zijn eerste, ongelukkige gedoogkabinetje met Wilders, dat was rechts. Het was vooral een laatste poging van de politiek om zelf richting te bepalen.

Die poging liep spaak. Toen al ving staatssecretaris Henk Bleker bot in Brussel. Hij wilde de gebieden van Natura 2000 aanpassen. Geen schijn van kans. Regels zijn regels. De arme minister Gerd Leers was hetzelfde lot beschoren. Hij wilde de immigratie beperken en liep in Brussel aan tegen in marmer gehouwen protocollen. Uiteindelijk sneuvelde het kabinet op de 3-procent-begrotingsnorm: moest van Brussel. Een zekere Diederik Samsom was indertijd ‘tegen het sprintje naar de 3 procent’.

Rutte is sedertdien niet links geworden. Rutte heeft zijn knopen geteld en begrepen dat zijn greep op de gang van zaken heel beperkt is. Uiteraard wijst hij zelf op de meerderheid in de Eerste Kamer die hij niet heeft en waarvoor hij bij links moet aankloppen. Maar alle middenpartijen hebben te maken met hetzelfde euvel. Niet politici maar ongekozen instellingen, al of niet in Brussel, bepalen de agenda.

Wij spreken nu van een stikstofcrisis, dankzij de Raad van State. De pensioencrisis is geen politiek product maar het gevolg van voorwaarden die Klaas Knot van DNB heeft gesteld. Niet een minister maar de zorgautoriteit besloot dat er 2 miljard naar de verpleeghuizen moest. En zo direct hebben we een klimaatcrisis, omdat de Hoge Raad op het punt staat Urgenda in het gelijk te stellen.

Rechters, ambtenaren, autoriteiten, centrale bankiers maken steeds meer de dienst uit. Mark Rutte is beslist de politicus die bij dit tijdsgewricht hoort. Geitepaadje is zijn favoriete woord. Na tien jaar is Rutte bijna onpolitiek geworden, doet hij wat-moet-gebeuren, dat wil zeggen wat er binnen zeer nauw omschreven kaders mogelijk is. Rutte heeft geen last van een visie en dat komt mooi uit, want die is uitbesteed.

The rise of the unelected, zoals dit proces heet in politicologentaal, betekent dat de steun van de kiezer is verruild voor de correcte procedure. Dat is niet zonder risico’s. De nadruk op procedures impliceert een schouderophalen voor politieke tegenstellingen. Die zijn bij geen van de bovengenoemde voorbeelden verdwenen. Maar bezwaren worden nu in het vakje populisme geschoven, aangezien ze er procedureel domweg niet horen te zijn. Dat dat vragen om moeilijkheden is, hebben we intussen ruimschoots gezien.

_{Verbetering: In een eerdere versie van deze column stond: ‘Nederland heeft 160 Natura 2000-gebieden aangewezen. Frankrijk, veertien keer zo groot, drie keer zo dun bevolkt, heeft er 178.’ Dat laatste getal is onjuist. Frankrijk heeft 1776 Natura 2000-gebieden.}