Het is schaamteloos hoe regenten belangen verstrengelen. Dubbele petten worden met trots gedragen

Stel je nou eens voor hè, dat je de mislukte evacuatie uit Afghanistan moest onderzoeken. En stel dat je tijdens je onderzoek stuitte op de jarenlange bezuinigingen bij defensie. Stel, even wild speculeren, dat die hun tol hebben geëist en dat mede daardoor de informatiepositie, alertheid en slagkracht niet meer zijn wat ze horen te zijn.

Ik weet het niet hoor, we doorlopen hier maar een mogelijk scenario.

Bedenk daarbij nu dat aan die uitholling van het defensie-apparaat twee decennia geleden een man bijdroeg die in dagblad Trouw de ‘bezuinigingsbeul’ werd genoemd: toenmalig VVD-minister Frank de Grave.

Dan moet je daar in je onderzoeksrapport misschien wat over opnemen. Maar oh nee, superongemakkelijk dit, want je bent namelijk zélf Frank de Grave.

De leiders van de zittende coalitie trokken van de week al formerend naar Groningen – helemaal naar Groningen! – om ‘vooral te luisteren’ naar slachtoffers van het aardbevingenschandaal en zo te tonen hoe nieuw hun bestuurscultuur wel niet is. Ondertussen in de echte wereld had het kabinet net aangekondigd dat De Grave een ‘onafhankelijk, extern’ onderzoek leidt naar het vertrek uit Kabul, waarbij de regering Nederlandse burgers en Afghaanse medewerkers liet stikken in het land van de Taliban.

Sinds De Grave hebben nóg vijf VVD-bewindslieden op defensie gezeten. Maar zijn onderzoek zal uiteraard vooral raken aan het werk van recentere bewindslieden. Zoals daar VVD’er Stef Blok is, minister van Buitenlandse Zaken toen noodkreten over de opmars van de Taliban werden veronachtzaamd. En VVD’er Ankie Broekers-Knol, de staatssecretaris van Justitie die ervoor waakt dat te veel familieleden van Nederlands personeel zich in veiligheid kunnen brengen.

Én het onderzoek betreft natuurlijk de verre opvolger van De Grave, de inmiddels afgetreden Ank Bijleveld. Toen Bijleveld vorig jaar de reünie voor oud-bewindslieden organiseerde, was Frank de Grave een beetje laat, maar Bijleveld was blij dat hij toch nog bij het diner kon aanschuiven. Geweldig vond Bijleveld het om die avond alle verhalen van haar voorgangers te horen, want ‘defensie laat je nooit meer los’. Op het staatsieportret van de hele club staat onafhankelijk en extern onderzoeker De Grave vijfde van rechts.

Nederland scoort geweldig op internationale onderzoeken naar integriteit. Hier wordt zelden met zakken geld geschoven en het is zoeken naar een expliciet quid pro quo. Des te gekker is het hoe schaamteloos Nederlandse regenten belangen verstrengelen. Dubbele petten worden hier met trots gedragen.

Toen het toeslagenschandaal moest worden onderzocht, ging de opdracht naar Piet Hein Donner en Jetta Klijnsma, die zelf als bewindslieden op Sociale Zaken medeverantwoordelijkheid hadden gedragen. Donner was ook nog vicepresident geweest van de Raad van State, die het nu juist ook ernstig had laten afweten.

Op het moment dat werd gezocht naar een informateur met afstand tot de politiek, koos de Tweede Kamer in meerderheid voor de belangrijkste adviseur van regering en parlement: SER-voorzitter Mariëtte Hamer. Op een gegeven moment lobbyde de SER onder voorzitter Hamer voor meer kinderopvang bij informateur Hamer. ‘Aan de informateur, mevrouw M.I. Hamer’, stond er doodleuk boven aan de brief. Het deed geen stofje opwaaien.

Om te onderzoeken of de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid de vermoorde Peter R. de Vries wel adequaat had beschermd, koos het kabinet voor Tjibbe Joustra, voormalig Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid. Pas na luid protest uit kringen van De Vries werd een andere oplossing gezocht.

De lijst is langer.

Over de keus voor De Grave is de Kamer kritisch, dus wie weet. Maar punt is: hoe kom je hierop? Waarom is er in al die Haagse vergaderkamertjes telkens niemand die zegt: ‘jongens, dit kán niet’?

_{Mailen? k.bessems@volkskant.nl}