Gun de niet-zelfredzame burgers zonder veel geld een helpende overheid

Tegenwoordig behoor ik tot het Zalige Rijk der Hoogopgeleiden. Daardoor zou je verwachten dat ik voldoe aan het dominante mensbeeld van de overheid: dat van de zelfredzame burger. Niet is minder waar.

Mijn hoofd met alles wat daar in zit, doet het beter dan ik zelf ooit hopen kon. Toch slaag ik er maar niet in om het heft volledig in eigen hand te nemen. Dat heeft te maken met de complexe werkelijkheid en steeds veranderende samenleving waarin ik me bevind. Ook digitalisering, technologisering en technocratisering van alles wat vast en los zit in dit land helpen niet mee. Daarom ben ik ter bevordering van mijn nachtrust verworden tot een ‘uitbestedingsburger’.

Bij een belastingbrief slaat paniek mij om ’t hart en digitale formulieren bezorgen me kippenvel en een verhoogde bloeddruk. Proactief zwetend ben ik bang voor repercussies als gevolg van verkeerd ingevulde vakjes. Door deze lichamelijke reacties in combinatie met een geringe zelfredzaamheid en een gebrek aan tijd alsook zin, besteed ik alles wat met belastingen, juridische kwesties en formulieren te maken heeft uit aan iemand met verstand van zaken. In relatie tot de overheid ben ik dus vooral een hoogopgeleide bange man. Paradoxaal genoeg maakt dat van mij hét toonbeeld van de zelfredzame burger.

Nog complexer

Voor bijna 20 procent van de bevolking is de samenleving zodoende nóg complexer dan voor mij. Door een laag inkomen, ziekte of beperking is deze groep voor (aanvullend) inkomen en andersoortige ondersteuning afhankelijk van de overheid. Een overheid die verblind door het burgerideaal van zelfredzaamheid zich hard en complex opstelt, vaak onbereikbaar is en doet alsof laaggeletterdheid en digibetisme niet bestaan.

Deze groep zit daardoor bekneld tussen een ontoereikend mensbeeld en de samenleving die daaromheen is gebouwd. Over mogelijkheden tot uitbesteding beschikken ze niet. Net daarom kloppen deze niet-zelfredzamen op de deur van de overheid.

Geheel volgens de logica van de zelfredzaamheid bestaat hulp dan uit het opknippen van hun bestaansprobleem in deelprobleempjes. Deze zijn dan de verantwoordelijkheid van veel verschillende overheidsafdelinkjes met eigen formuliertjes, een eigen computertje aan het telefoonlijntje (in plaats van een mens) en eigen afvinklijstjes die alles doen behalve het in kaart brengen van de mens achter het probleempje.

Dat brengt een karrevracht aan frustrerende overheidscontacten, papierwerk, informatieplichten en stress met zich mee. Nog los van de slapeloze nachten en de ervaren vernedering. Pervers effect is dat zelfredzaamheid en gezondheid zo nog meer op de proef worden gesteld

Noden en behoeften

Voor de niet-zelfredzamen zonder uitbestedingsmogelijkheden zouden we er daarom goed aan doen om een speciale overheid te ontwerpen. Eentje die haar mensbeeld afstemt op de realiteit van de samenlevingsonderkant. Een apart overheidsonderdeel dat zich richt op de noden, behoeften en mogelijkheden van deze groep. Haar opdracht is dan de volgende: uitblinken in toegankelijkheid, helder taalgebruik, spreken met één stem en het vooropstellen van stressreductie en gezondheidsbevordering. Helpen in plaats van controleren. En kijken naar de mens in plaats van de niet uit te besteden deelprobleempjes.

Liefst nog met aandacht voor de lange termijn. Niet gericht op het afvinken van bureaucratische checklists, maar op de meest rendabele maatschappelijke oplossing overheen de tijd. Immers, iemand die licht verstandelijk beperkt is, wordt na een jaar heus niet minder licht verstandelijk beperkt, net als een chronisch zieke de Wmo-ondersteuning van vandaag morgen waarschijnlijk ook nodig hebben zal. Toch heeft de gemiddelde Box-3-begunstigde minder af te vinken.

Zo’n speciale overheid kan enkel als we erkennen dat het verschil tussen gelijkheid en rechtvaardigheid even groot is als het verschil tussen de mogelijkheid tot uitbesteden en niet uitbesteden.

Hoog tijd dat we hetgeen in het Zalige Rijk der Hoogopgeleiden vanzelfsprekend is, ook deze groep gunnen.

Tim ’S Jongers is senior adviseur bij voor de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving en is auteur van het boek Gezichten van een onzeker bestaan. Hij schrijft gedurende de maand november een gastcolumn op persoonlijke titel. Foto Myrthe Lenselink.