GroenLinks heeft gewonnen, de PvdA is een bleek aftreksel van zichzelf

Toen Mark Rutte in De Telegraaf begon over een ‘linkse wolk’ die niets liever wilde dan belastingen verhogen, dacht ik net als zovelen aan opgewarmde prak. Tot ik het discussiestuk van de gecombineerde wetenschappelijke bureaus van GroenLinks en de PvdA onder ogen kreeg. Het heet Samen onze toekomst in handen nemen, en de twee directeuren hebben de eerste contouren geschetst van hun toekomstige fusiepartij. Wat blijkt: Rutte heeft helemaal gelijk! Ambtenarenlonen en uitkeringen omhoog, privatiseringen terugdraaien, gelijkheid van kansen én uitkomsten (!), veel klimaattransitie, maar geen woord over kosten. Het deed denken aan de penningmeester van de Jonge Socialisten die naar eigen zeggen ‘een zuidelijke stijl van geld uitgeven’ had. Niet veel later waren de Jonge Socialisten failliet.

Met die linkse wolk is het snel gegaan. Tijdens de formatie had Lilianne Ploumen in haar eentje bekokstoofd dat de PvdA zich vastklonk aan GroenLinks. Een half jaar later was ze weg, de collega’s in ontreddering achterlatend. Nu is de stemming alsof er nooit iets anders op het programma stond dan gefuseerd links. Alleen een paar oude witte mannen, zoals Ad Melkert en Hans Spekman, mompelden nog wat over kleine stapjes. Ook het stuk van de twee wetenschappelijke directeuren ademt die vanzelfsprekendheid, als ze schrijven dat groen en sociaal ‘inherent verweven’ zijn. Het klinkt goed en papier is geduldig, maar zo zit het natuurlijk niet.

GroenLinks heeft de overnamestrijd gewonnen en de PvdA is een bleek aftreksel van haar vroegere zelf. Sociaal-democratie betekende ooit lotsverbetering voor de arbeider en gelijkberechtiging. In dit stuk is economische groei afgeschaft, want niet groen genoeg. Wie serieus is, weet dat lotsverbetering zonder economische groei helemaal niet bestaat. Maar de toestand is ernstiger. Paul Schnabel van het SCP waarschuwde jaren geleden al dat we harder moeten lopen om op dezelfde plek te blijven. Er moest meer verdiend worden om de welvaart te behouden, vanwege de vergrijzing en de stijgende zorgkosten. Zonder groei wordt de koek allengs kleiner, dan heb ik nog niets gezegd over de dure klimaattransitie.

Uit dit discussiestuk stijgt kortom een zuidelijke stijl van fuseren op. Ik heb nog even de zuinige voormalige PvdA-minister Dijsselbloem geappt of hij al lid was geworden van GroenLinks en die zei nee. De windrichting van de verbonden partijen is groen, en dat komt ook overeen met de aanhang van GroenLinks en de PvdA, die steeds meer op elkaar begint te lijken. De overheid gaat de verlossing brengen, aldus het stuk, ‘in samenspel met de burger’. Veertig keer wordt naar de overheid verwezen, in elf pagina’s tekst. Daar komt uiteraard veel groen beleid aan te pas, dat mooi bedacht kan worden door het kader en de kiezers van de nieuwe partijcombinatie, ambtenaren in de hogere salarisschalen. De ironie wil intussen dat er potjes op het vuur staan voor drie parlementaire enquêtes, alle drie over bedenkelijk overheidsoptreden, in Groningen, bij de toeslagenaffaire en in de afhandeling van de coronacrisis. Maar ongeacht de praktische prestaties, blijft het geloof in de zegeningen van de staat onschokbaar.

In het stuk staat een lofzang op publieke voorzieningen, als vrucht van zoveel jaar sociale strijd: schoon drinkwater, riolering, elektriciteit, wegen, armenzorg. Bij de terechte waardering van de nutsvoorzieningen hoort ook waakzaamheid voor het gevaar van freeriders, die op de zak van het collectief hun voordeel doen. Iets van de spanning tussen publieke gerechtigheid en groene ambities bleek tijdens de recente parlementaire ruzie over de salderingsregeling. Al jaren is bekend dat de afnemers van elektriciteit die geen zonnepanelen hebben meer en meer opdraaien voor het profijt van mensen mét panelen op hun dak. Vandaar dat het kabinet de kostbare salderingsregeling wilde opdoeken.

Maar dat was buiten de PvdA (Joris Thijssen, voorheen Greenpeace) en GroenLinks (Suzanne Kröger, voorheen Greenpeace) gerekend. Zij weten heus wel dat de Robin Hood van de saldering uitdeelt aan de rijken op kosten van de armen. Maar afschaffen wilden ze niet, met als argument dat zonnepanelen altijd goed zijn. De overheid moet er maar voor zorgen dat ook de kleine huurder ervan kan meeprofiteren. Dat is een redenering van het gehalte gratis bier voor iedereen, of zoals ze tijdens de Franse Revolutie in Parijs al riepen: privileges voor allemaal! Laten we het erop houden dat er over zes weken verkiezingen zijn. Ook de Volkskrant-lezers waren heel boos omdat ze straks geen geld meer terugkrijgen voor hun zonnestroom, en het is voor de nieuwe partijcombinatie niet het moment om potentiële kiezers tegen de haren in te strijken.

In het interview in de maandagkrant zei de voorzitter van het wetenschappelijk bureau van de PvdA, Tim ’S Jongers, dat het zo jammer was van de 17,8 miljard die de overheid tijdens de gascrisis had uitgetrokken voor koopkrachtsteun. Stel je voor hoeveel zonnepanelen je met dat geld op huurhuizen had kunnen leggen. Hij begreep echt dat de buurvrouw met haar kleine inkomentje niet direct bezig was met het klimaat. En inderdaad, het klimaat komt in het laatste onderzoek van het SCP naar de bekommernissen van de burgerij, na inkomen, armoede, wonen, omgangsvormen en de kwaliteit van de politiek pas op de zevende plaats. Ondanks zijn begrip meende ’S Jongers dat linkse partijen beter weten hoe de buurvrouw haar geld moet besteden dan zijzelf. Daar dacht oud-partijvoorzitter Spekman anders over, die zich in een eerdere fusiefase afvroeg welke groep de toekomstige partij eigenlijk dacht te bedienen. Ik vermoed dat hij tijdens het partijcongres in Den Bosch vandaag een welgemeend ‘ok boomer’ te horen zal krijgen.