Grensbewaking heeft illegale migratie aangejaagd

Het versterken van de Europese grensbewaking wordt dezer dagen opgevoerd als oplossing voor de chaos rond migranten en vluchtelingen. De EU zet daarom de marine in op de Middellandse Zee. Mensensmokkelaars zullen harder worden aangepakt. Paul Scheffer betoogde dat Europa nu eindelijk de buitengrenzen eens behoorlijk moet gaan bewaken. Hiermee suggereert hij dat die buitengrenzen niet of onvoldoende worden bewaakt.

Wat is er de laatste 25 jaar gebeurd om irreguliere migratie te bestrijden? Tot 1990 hadden Europese landen allemaal hun eigen visumbeleid. Vanuit de meeste landen in de wereld konden mensen daardoor naar minstens één Europees land reizen zonder een visum nodig te hebben. In het kader van de Europese eenwording kwam daar verandering in. Alle EU-landen eisen tegenwoordig visa voor de onderdanen van arme landen. Bovendien heeft Europa vervoersmaatschappijen gedwongen paspoorten en visa te controleren vóórdat reizigers aan boord mogen. Daardoor is het veel moeilijker geworden zonder geldige papieren per vliegtuig of veerboot naar Europa te komen.

Door dit beleid kwam een einde aan tijdelijke migratie (bijvoorbeeld seizoensarbeid) vanuit de Maghreb naar Spanje en Italië. Het reizen werd daardoor bemoeilijkt. Wie eenmaal in Europa was, bleef. Verder leidde de permanente aanscherping van de maatregelen tot een steeds grotere vraag naar, en vervolgens aanbod van, mensensmokkel. Europa reageerde door de grenzen steeds intensiever te bewaken. Er verschenen hekken, infraroodcamera's, radar- en satellietsystemen, er werden afspraken gemaakt met transitlanden, de marine werd ingezet, er werden strafrechtelijke sancties ingevoerd, er kwam een apart EU-agentschap (Frontex). Nog los van de inzet van ambtenaren heeft de beveiligings- en defensie-industrie dankzij de bewaking van de Europese buitengrenzen een geschatte jaaromzet van 7 miljard.

Migratiebeleid

De stelling van Paul Scheffer (ga de buitengrenzen eens bewaken) ontbeert dus elk spoor van een feitelijke grondslag. Maar ook de Europese Commissie en andere beleidsmakers concluderen onverdroten dat het beleid geen enkel waarneembaar effect heeft gehad, en daarom ... geïntensiveerd moet worden.

Dat is een opmerkelijke conclusie. De feiten wijzen immers uit dat in de afgelopen 25 jaar illegale migratie niet is beperkt, maar is gegroeid en dat mensensmokkel niet met succes is bestreden maar booming business is geworden. Het aantal mensen dat sterft aan de Europese grenzen is verveelvoudigd en loopt inmiddels in de duizenden per jaar.

Een aantal onderzoekers heeft dan ook een andere analyse van dezelfde feiten. Zij vinden het aannemelijk dat het migratiebeleid van de afgelopen 25 jaar illegale migratie niet bestrijdt, maar juist aanjaagt. Het steeds 'slimmere' grensbewakingsbeleid vergroot de vraag naar smokkel. Door de steeds scherpere aanpak van mensensmokkel kunnen steeds hogere prijzen worden gevraagd, waardoor de winstmarge stijgt en er meer aanbieders komen. Omdat het niet gaat om grote hiërarchische maffia-organisaties, maar om netwerken die bestaan uit veel individuele actoren, stimuleert de repressieve aanpak de markt veel meer dan dat hij het business-model van smokkelaars ondermijnt. Dát zien we gebeuren. De Noorse onderzoeker Jørgen Carling vatte zijn analyse van deze vicieuze cirkel samen in bijgaand diagram.

Hein de Haas laat zien dat mensensmokkel niet de oorzaak is van illegale migratie, maar het gevolg van het Europese migratiebeleid. Zulke feitelijke alternatieve analyses worden door politici en opiniemakers genegeerd. Voor zover hij al tot hen doordringt, is de reactie ideologisch van aard. Bent u nu serieus voor open grenzen? Vindt u het dan soms niet misdadig mensen op zee te laten verdrinken? De reactie is niet dat de alternatieve analyse feitelijk onjuist of niet overtuigend is, maar dat hij niet waar mag zijn. Dit vertoont alle kenmerken van tunnelvisie.

Bewaak de grenzen

Er bestaat uitsluitend belangstelling voor één versie van de werkelijkheid. De conclusie moet namelijk al tevoren vast staan: het beleid heeft gefaald, dus wat we nodig hebben is meer van hetzelfde beleid. De feiten van onderzoekers worden niet met feiten bestreden, maar met meningen.

De retorische zwakte van de alternatieve analyse is dat hij geen grote gebaren toelaat. Europese opinieleiders en politici kunnen hun daadkracht tonen. Ga eindelijk die grenzen eens bewaken! Strafbaarstelling! Bombardeer Libische smokkelboten! De alternatieve analyse leidt niet tot stoere conclusies, maar constateert dat migratiebeleid geen sluitende oplossingen kan hebben. Zolang de ongelijkheid in de wereld zo enorm blijft, zal steeds gekozen moeten worden uit meerdere kwaden. Dapper doormodderen is het enige wat er op zit, maar dat kan wel wat minder kortzichtig dan nu.

Alleen al dit weinig stoere karakter van de alternatieve analyse zou genoeg moeten zijn om die aannemelijker te vinden dan de dominante visie. Maar in deze oververhitte tijden is vertoon van daadkracht belangrijker dan of een analyse klopt. Gezien de chaos waar al die schijnbare daadkracht toe leidt, kan die kortzichtigheid Europa duur komen te staan.