Gezonde bedrijven moeten meer oog hebben voor de burgers van de samenleving waaruit zij voortkomen

Het is tijd voor een goed gesprek tussen politiek, bedrijfsleven en samenleving over het samengaan van economische groei met een verantwoord gebruik van de schaarse ruimte.

Als zelfs De Telegraaf het bedrijfsleven bekritiseert vanwege zijn excessieve winsten is er iets aan de hand. Het botert niet meer tussen Nederlanders en het grote bedrijfsleven. Ahold, ING, Heineken, Shell en andere bedrijven maken miljardenwinsten, terwijl gewone burgers zuchten onder inflatie en stijgende lasten. Symbool van deze scheefgroei: Shell kocht voor bijna 4 miljard euro aan eigen aandelen om de koers op te drijven voor zijn aandeelhouders, terwijl de automobilisten aan de pomp een recordprijs betaalden.

In zeker opzicht is de situatie het spiegelbeeld van die in de jaren tachtig. Toen werd de winstgevendheid van bedrijven bedreigd door hoge lonen en hoge collectieve lasten. De overheid bezuinigde en werknemers matigden hun lonen om bedrijven meer ruimte te geven. Die ruimte hebben ze volop gepakt. Nu zijn het niet de bedrijven die in moeilijkheden verkeren, maar burgers die met almaar stijgende lasten worden geconfronteerd, terwijl hun inkomen de afgelopen jaren achterbleef bij de economische groei.

Toch klaagt het bedrijfsleven over het vestigingsklimaat. Topman Peter Berdowski van Boskalis wekte irritatie door op hoge toon te dreigen met vertrek uit Nederland als de regering het bedrijfsleven niet wat meer tegemoet zou komen. Steen des aanstoots was vooral de initiatiefwet duurzaam ondernemen die bedrijven verplicht om meer actie te ondernemen tegen onderaannemers die zich schuldig maken aan uitbuiting, kinderarbeid, milieuvervuiling of andere ongewenste praktijken.

Het is inderdaad ongelukkig dat Nederland hiermee vooruit zou lopen op Europese wetgeving, zoals het bedrijfsleven stelt. Anderzijds laat Europa nog geruime tijd op zich wachten en hebben Duitsland en Frankrijk al een soortgelijke wet aangenomen. Hoe dan ook, de wet lijkt geen meerderheid in de Kamer te halen omdat rechtse partijen vrezen voor de gevolgen voor het vestigingsklimaat. Daarmee is de lobby van het bedrijfsleven andermaal succesvol gebleken.

Het is tijd voor een zinvol gesprek tussen politiek, bedrijfsleven en samenleving, zoals Heineken-topman Dolf van den Brink in de Volkskrant bepleitte. Het model dat in de jaren tachtig werd ingezet was in economisch opzicht uiterst succesvol, maar de grenzen van de groei zijn onderhand bereikt. Hoewel arbeidsmigranten van heinde en verre naar Nederland komen, kampen nog altijd veel bedrijven met een personeelstekort. Ruimte en woningen zijn schaars en het elektriciteitsnet kan alle economische bedrijvigheid amper bolwerken.

Dat vraagt om een nieuwe visie. Wat voor land willen wij zijn? Hoe kunnen wij economische groei verenigen met duurzaamheid en een verantwoord gebruik van de schaarse ruimte? Welke economische activiteiten passen daarbij en welke niet? Aan de hand daarvan kunnen regels worden uitgevaardigd. Die mogen best streng zijn, zeggen bedrijven, als ze maar duidelijk zijn en niet voortdurend veranderen.

Van de politiek mag visie worden gevraagd. Van het bedrijfsleven mag worden verwacht dat het minder toondoof is voor de samenleving. Europa gaat moeilijke jaren tegemoet, met een oorlog die voorlopig niet is afgelopen en een energietransitie die veel geld gaat kosten. In die situatie moeten gezonde bedrijven meer oog hebben voor de burgers van de samenleving waaruit zij voortkomen. In moeilijke jaren kunnen zij best minder winst maken.