Feiten voor bij de borrel
Gemiddeld is Nederland elk jaar een maand stuurloos
In de Nederlandse politiek is sinds 1945 in totaal 2.368 dagen geformeerd. Wat kunnen we op basis van de cijfers deze keer verwachten?
Als de kruitdampen van de verkiezingen zijn neergedaald, zullen Mark Rutte en Sigrid Kaag het initiatief krijgen bij de formatie. Maar waar Rutte aandrong op een korte formatie op hoofdlijnen, sprak Kaag woensdagavond de ambitie uit ook over belangrijke dossiers als klimaat en woningbouw goede afspraken te maken. Bovendien hebben VVD en D66 ondanks hun verkiezingswinst nog altijd twee extra coalitiepartners nodig, waarbij het CDA ongetwijfeld niet staat te springen om gelijk mee te doen. Zal de formatie dan toch een eindeloze zit worden? En wat weten we eigenlijk over de duur van formaties?
In Nederland is sinds 1945 in totaal 2.368 dagen geformeerd. Dat is zo’n 6,5 jaar, 8,5 procent van de tijd. Omgerekend is er dus ongeveer één hele maand per jaar besteed aan formeren en 11 maanden aan regeren.
Een gemiddelde formatie duurt 70 dagen. Daar zitten echter ook lijmpogingen tussen, als na de val van een kabinet het toch nog eens wordt geprobeerd, en rompkabinetten, die vooral worden gevormd om snel nieuwe verkiezingen te regelen. De doorstart van het kabinet-Balkenende na het opstappen van D66 in 2006 duurde bijvoorbeeld maar acht dagen, een record. Een formatie na verkiezingen duurt logischerwijs langer, gemiddeld 88 dagen.
Mark Rutte zit met de formatie van zijn drie kabinetten met gemiddeld 135 dagen ruim boven dit gemiddelde. De vorming van zijn vierpartijenkabinet met CDA, D66 en ChristenUnie duurde zelfs 225 dagen, de langste formatie in de Nederlandse geschiedenis. Overigens nog altijd aanzienlijk korter dan het wereldrecord van Elio di Rupo, die in België 541 dagen nodig had.
Maar Rutte heeft ook ervaring met snelle kabinetten. Zijn tweede kabinet met de PvdA van Diederik Samsom was al na 54 dagen een feit. Ook toen was er door de eurocrisis sprake van een crisissfeer in het land en was er veel behoefte aan snelheid. Van dit hoge tempo met het uitruilen van plannen kreeg de PvdA later wel veel spijt, een reden waarom nieuwe partners van Rutte voorzichtig zijn.
Was de formatie in 2012 ook snel doordat er maar twee partijen bij betrokken waren? Niet per se. Ook een formatie met veel partijen hoeft niet heel lang te duren. In de jaren zeventig zijn er twee kabinetten geweest met maar liefst vijf partijen. Dat was wel in de periode dat de ARP, CHU en KVP nog niet gefuseerd waren tot het CDA.
Het vijfpartijenkabinet-Biesheuvel I in was in 1971 al na 69 dagen gevormd. Het kabinet-Den Uyl, eveneens met vijf partijen, deed er in 1973 weliswaar een lange 163 dagen over, maar dat was wel nog altijd aanmerkelijk korter dan de monsterformatie van 208 dagen in 1977. In dat jaar konden het CDA en de VVD de grootste partij, de PvdA, toch buitensluiten. Anders gezegd, met twee partijen een regering vormen kan heel lang duren.
Als je los van deze voorbeelden naar alle formaties kijkt, is er ook geen duidelijk verschil zichtbaar tussen kabinetten met veel partijen of weinig partijen. Er zijn duidelijk andere factoren in het spel die bepalen of een formatie lang of kort duurt.
De snelste reguliere formatie tot nu toe was het kabinet-Drees-Van Schaijk in 1948, 31 dagen. Sinds 1969 zijn formaties van ‘reguliere’ kabinetten niet meer in minder dan 50 dagen gelukt. Als Rutte IV begin mei zou aantreden, zou dat al een hele prestatie zijn.
