Gelukkig heeft Scholz nu besloten Poetin te trotseren, maar de Duits-Russische verhouding blijft een ingewikkelde

Oorlog is een examen rigorosum, waarbij het onzeker blijft of God dan wel de duivel het examen afneemt. Die arme Olaf Scholz kan zich inmiddels van alles voorstellen bij deze woorden van de Duitse denker Max Scheler (1874-1928). Het Oekraïense verzoek om Leopard-tanks was een lastige opgave voor de kanselier. Alle complexiteiten die voortvloeien uit Duitslands geschiedenis, ligging en grootte kwamen daarin samen. Uiteindelijk besloot hij de tanks te leveren, maar hij nam zoveel tijd dat het werd ervaren als het tegendeel van leiderschap.

Het werkwoord ‘scholzen’ vond ingang, het betekent treuzelen, duiken. Het lijkt op ‘merkelen’, de gewoonte van Scholz’ voorganger Angela Merkel om lang niets te doen als iets moeilijk is. Vaak wordt gedacht dat het iets te maken heeft met de persoonlijkheid van deze twee kanseliers. Maar hoezeer het woord tobben ook gegrift staat in elke huidplooi van Scholz’ gelaat, denk ik dat het dralen van hem en Merkel voortvloeit uit de chronische onzekerheid van het moderne Duitsland over zijn internationale positie.

Ooit was er kanselier Helmut Schmidt. Hij nam in 1977 het initiatief tot het plaatsen van nieuwe Navo-kernwapens in antwoord op de SS-20-raket van de Sovjet-Unie. Na hem kwam Helmut Kohl, die meteen na de val van de Muur in 1989 zowel het Kremlin als de bondgenoten voor het blok zette en de Duitse hereniging afdwong. Beiden toonden een doortastendheid die sindsdien niet meer is vertoond in het Kanzleramt. Dat was omdat de rol van Duitsland toen helder was. Eerst als belangrijkste frontlijnstaat in de Koude Oorlog, daarna bij de hereniging omdat het snel moest handelen voor het luikje van de gelegenheid weer zou dichtklappen. Tegenwoordig is Duitsland vooral zoekende.

Het is het Europese land met de meeste inwoners, het meeste grondgebied, het meeste geld, de meeste buren, de meeste macht en… het minste zelfbewustzijn. Het worstelt met de rol van natuurlijke leider van Europa. De erfzonde van twee wereldoorlogen weegt zo zwaar dat het verlossing zoekt in een partnerschap met iedereen, met hemel, aarde en hel, zoals Timothy Garton Ash het eens formuleerde. Een nobel streven, maar soms kan niet alles tegelijk, moet er gekozen worden.

Scholz kan niet wegduiken voor de agressie van de Russische president Vladimir Poetin tegen Oekraïne. Toch was dat wat hij even deed inzake de Leopard-tanks, bang Rusland te ontrieven. Het zal toch niet, dacht ik, dat hier Duitsland weer gemene zaak maakt met de Russen ten koste van een tussenliggend Oost-Europees land. De Polen zijn nooit vergeten hoe Hitler en Stalin in 1939 hun land onder elkaar verdeelden. Gelukkig heeft Scholz nu besloten Poetin te trotseren en Oekraïne de Leopards te geven, maar de Duits-Russische verhouding blijft een ingewikkelde.

De twee grootste mogendheden op de Euraziatische landmassa delen een lange geschiedenis van aantrekken en afstoten. Merkel volhardde vanwege de stabiliteit op het continent in samenwerking met Poetin, totdat hij een jaar geleden Oekraïne binnenviel en met terugwerkende kracht het failliet van haar politiek bezegelde. Als een bowlingbal kegelde hij in één worp haar nalatenschap omver. Strike! Ineens wreekte zich het kapotbezuinigen van de Bundeswehr, de afhankelijkheid van goedkoop Russisch gas en het sluiten van kerncentrales. Het is Merkels tragiek. Scholz zag op zijn kantoor het ene na het andere lijk uit haar vroegere kast tuimelen.

Hij moet Duitslands positie herdefiniëren. Gaat hij zich richten op zijn Oost-Europese buren, die zeer anti-Moskou en pro-Amerika zijn, of zal hij ook zijn grote westerse buur Frankrijk, dat de kanalen naar Rusland wil openhouden en streeft naar Europese strategische autonomie, zo dicht mogelijk bij zich willen houden? Het is een lastig examen voor Scholz. Hij vindt kiezen moeilijk, het is de vloek van de Duitse Mittellage: de angst omringende landen voor het hoofd te stoten.

Daarom zoekt hij zijn heil bij de Amerikanen. Op zijn aandringen leveren zij ook tanks aan Oekraïne. Zo heeft hij dekking voor zijn eigen tankbesluit en blijft de (veiligheids-)koppeling tussen Amerika en Europa gewaarborgd onder Amerikaanse leiding. Het is een keuze voor de oude vertrouwde hiërarchie uit de Koude Oorlog. De andere vragen blijven voor het moment onbeantwoord. Het Duitse leiderschap is zolang vlees noch vis.