Gehoorzaam als zonnebloemen buigt iedereen het kopje in dezelfde richting

Was dat even toeval in de woensdagkrant. Op de ene pagina ging het over een Nederlands schilderij dat weerzin had gewekt bij Leidse academici, enkele pagina’s verderop over een Pools schilderij dat weerzin had gewekt bij een rooms-katholieke club. De nogal treurige overeenkomst: zowel de Poolse als de Leidse ijveraars zouden heel graag zien dat het schilderij in kwestie zo niet van de aardbodem, dan toch uit zicht verdwijnt.

Natuurlijk, verschillen zijn er ook. Het Poolse schilderij was expliciet provocerend bedoeld, ontstond uit protest tegen de verdere inperking van het recht op abortus in het land. De maker ervan (Krzysztof Soroka) eindigde godbetert voor de rechter en kreeg nog een veroordeling aan de broek ook. Daar hoeft de Nederlandse kunstenaar Rein Dool goddank niet voor te vrezen, maar curieus is de bemoeienis met diens schilderij wel.

Vergrijp

Dools vergrijp: hij portretteerde halverwege de jaren zeventig het college van bestuur, destijds exclusief bestaande uit witte, middelbare, mannelijke wezens, gehuld in sigarenrook. Decennialang hing het groepsportret tot ieders genoegen in het Academiegebouw, tot het vanwege het überhippe vinkjesdenken ineens uit de gratie viel. Wezens die vinkjes ontberen voelen zich namelijk door het schilderij ‘niet gerepresenteerd’.

Vorige week belandde het werk op de grond, gezichten omgedraaid tegen de wand. Minimaal één vrouwelijke promovendus én de idem decaan van de rechtenfaculteit konden naar verluidt hun geluk niet op. CDA-minister van Sociale Zaken Katrien van Gennip begreep dat best. Zij kon zich, zei ze bij Goedemorgen Nederland, voorstellen dat je aanstoot neemt aan zo’n werk.

Kleine zegening: het gesol met Dools schilderij leidde tot een golf aan fijne grappen – met als hoogtepunt de superieure brief van Floris Cohen en Job Cohen, zoons van een van de geportretteerden. Vervolgens, dat spreekt, wist de Universiteit Leiden niet hoe snel ze het incident moest rechtbreien. (Ik zou bijna zeggen: à la een zekere partijleider annex Leidse alumnus die óók na elke misstap haastig roept dat het héél anders zit.)

‘Knipoog’

Op de officiële website heette het ineens dat de schilderijverwijdering een ‘actie met een knipoog’ was, die voortkomt uit een langer lopende discussie, die volgens collegevoorzitter Annetje Ottow tot nadenken stemt omdat ‘inclusiviteit’ een van ‘onze belangrijkste opdrachten’ is. Vandaar dat het universiteitsbestuur een heuse ‘divers samengestelde’ commissie zal installeren die moet ‘uitzoeken wat de beste aanpak is om het werk beter tot zijn recht te laten komen’. (Tot het resultaat daarvan bekend is hangt het schilderij weer op zijn oude plaats.)

De Leidse collegevoorzitter, kortom, heeft zich laten inpakken door het tweelingpaar diversiteit en inclusie. Daarin is zij beslist niet de enige, zeker niet als het gaat om kunst. Gehoorzaam als zonnebloemen buigt iedereen het kopje in dezelfde richting.

Inmiddels is het hier in navolging van de Angelsaksische landen al bijna vanzelfsprekend om van kunstenaars te verlangen dat ze rekening houden met eigentijdse thema’s als representatie en mogelijke kwetsuren – zelfs in retrospectief of postuum. Weigert hun werk toch aan dit hedendaagse eisenpakket te voldoen, dan verdwijnt het ofwel in een depot of er komt een jip-en-jannekebordje bij te hangen – ‘context’ in jargon – dat ons inpepert hoe wij het dienen te duiden. Tien tegen één dat de commissie die zich over het Leidse groepsportret buigt kiest voor die laatste mogelijkheid.

Zegening

Nog een kleine zegening: dankzij alle publiciteit begrijp ik dat schilder Rein Dool – hoewel wit van huidskleur, van het mannelijk geslacht én hoogbejaard – in december een grote tentoonstelling krijgt in het museum van zijn woonplaats Dordrecht.

Dat verbaast me niets. Het Dordrechts Museum is een van de weinige mij bekende kunstinstellingen in Nederland waar ze je niet als een onnozele kleuter bij de hand nemen, waar ze de neiging om de bezoeker een moreel lesje te leren krachtig weten te onderdrukken, waar het gaat om wát iemand maakt, niet om wíe het maakt, waar ze, heel gek misschien, de kunst het werk laten doen. Ik kan niet wachten.

Elma Drayer is neerlandicus en journalist. Zij schrijft om de week een wisselcolumn met Asha ten Broeke.