Gastcolumn: Vaders vaak stiefmoederlijk behandeld bij een scheiding, kind krijgt de rekening

Kamerleden Van Nispen (SP), Koopmans (VVD) en Bergkamp (D66) dienden deze maand een motie in hoe scheidende ouders gedwongen kunnen worden zich aan hun omgangsregeling te houden. Een motie die door alle 150 volksvertegenwoordigers werd aangenomen. Dat is terecht, maar ook pijnlijk.

Jaarlijks horen 70 duizend kinderen in Nederland dat hun ouders gaan scheiden. Dat zijn er per dag zo'n tweehonderd, elke dag een basisschool vol. En het is inderdaad van groot belang dat er goede afspraken worden gemaakt tussen de ouders. Uit jarenlang onderzoek van met name de Britse psycholoog Bowlby (een soort Freud van de hechtingstheorie) is namelijk vast komen te staan dat kinderen in ingewikkelde tijden zoals bij een scheiding, behoefte hebben aan betrouwbare hechtingsfiguren. Dat is nodig voor hun gezonde emotionele en sociale ontwikkeling.

Maar bij scheidingen schort het voor kinderen nogal eens aan de betrouwbaarheid van hun hechtingsfiguren en dat leidt dan ook tot schrikbarende feiten. Kinderen van gescheiden ouders hebben vaker drank-, drugs-, en psychische problemen dan kinderen van wie de ouders nog samen zijn. Bovendien overtreden ze vaker de wet en maken hun schoolopleiding minder vaak af. Ook zijn ze op latere leeftijd minder in staat zich werkelijk te binden aan andere mensen, waardoor de kans dat ze later zelf weer gaan scheiden maar liefst dubbel zo groot is (zo blijkt uit cijfers van het CBS). Blijvende en evenwichtige betrokkenheid van zowel de vader als de moeder na de scheiding is daarmee niet alleen voor het kind, maar ook maatschappelijk gezien dus belangrijk.

Grote groep van stil verdriet

Maar die evenwichtige betrokkenheid is nu net het probleem. Een op de vijf kinderen ziet na een scheiding een van de ouders niet meer en dat is bijna altijd de vader. Ook grootouders van vaders kant worden daarmee vaak in die val meegenomen, een grote groep van stil verdriet. En in nog eens 20 procent van de gevallen noemt het kind de relatie met de vader na de scheiding ronduit ‘slecht’. Van alle mogelijke volwassen rollen die het leven uitdeelt, is die van gescheiden vader zo langzamerhand wel zo’n beetje de moeilijkste.

Maar het leed dat vaders wordt aangedaan, blijft niet tot de vaders beperkt. Ze raken ook het kind. Vaders hebben namelijk een aparte, positieve invloed op het leven van hun zoon of dochter. Ze zorgen bijvoorbeeld voor een stabielere seksuele ontwikkeling, een gezondere levensstijl, een beter ontwikkelde veerkracht en zelfs een hoger IQ. Een moeder die een vader buitensluit en niet tot samenwerking bereid is, schaadt dus niet alleen de vader maar ook haar eigen kind.

In de VS wordt in de Uniform Marriage and Divorce Act dan ook aanbevolen bij de toewijzing van de woonplek van het kind sterk rekening te houden met de vraag welke van de ouders het meest bereid is om met de andere ouder samen te werken. De ouder die het kind het meest frequent en continuing contact met de ex-partner toestaat en laat blijken het belang in te zien van een close and continuing relationship van het kind met de ex-partner, verwerft daarmee een verhoogde kans de kinderen toegewezen te krijgen. En ik kan dat gezien mijn ervaringen alleen maar toejuichen.

Wraakzucht

Dat zou dus een deel van het antwoord op de motie kunnen zijn; kijk voordat je verregaande besluiten rond de scheiding neemt wie van de ouders zich het meest samenwerkend opstelt tegenover de andere ouder. Nu wordt er te vaak uit wraakzucht om de loyaliteit van het kind gestreden en wordt geprobeerd de andere ouder zo veel mogelijk uit het leven van het kind te verbannen. En daar zijn wederom vooral vaders - en indirect dus ook weer de kinderen - slachtoffer van. Er wordt in deze gevallen bij kinderen wel gesproken van PAS, het Parent Alienation Syndrom. De hoofdrolspelers in dit drama: één of meer kinderen, een verstotende en een verstoten ouder en, niet onbelangrijk, een omgeving die wegkijkt.

Wat is daarbinnen nu precies de ziekmakende dynamiek voor het kind? Ten eerste verliest het door de scheiding en daaropvolgende ouderverstoting een hechtingsfiguur die het nodig heeft om stabiel groot te kunnen worden. Maar verder loopt het kind ook het risico te ‘parentificeren’, wat betekent dat het kind zich gaat identificeren met een te volwassen rol in het leven van (één van) de ouders. In dit geval betekent het dat ze in een ongezonde coalitie met de ene ouder meegaan in het verstoten van de andere ouder. Het kind wordt door die rol emotioneel overvraagd en kan zich daardoor niet bezighouden met de ontwikkelingstaken die bij de eigen leeftijd passen. Met alle eerdergenoemde gevolgen van dien.

Lafheid

Wanneer een kind door de volwassenen in een scheidingssituatie terechtkomt, moeten het natuurlijk ook de volwassenen zijn die het oplossen. Wat me vaak tegenvalt is dat die volwassen omgeving zelden of nooit vraagtekens zet bij het gedrag van de verstotende ouder. Misschien omdat ook de omgeving de simpele - en veilige - gedachte heeft dat het slechte huwelijk komt door een slechte echtgenoot en dat die dan ook wel een slechte vader zal zijn. Maar waarschijnlijk durven we gewoon niet. Het is lafheid.

Het is pijnlijk dat we door deze drie politici op onze verantwoordelijkheid gewezen moeten worden als we getuige zijn van het giftige gedrag van sommige ouders rond een scheiding. Meer mensen zouden zich in die gevallen verantwoordelijk moeten voelen voor het emotionele welzijn van het kind. De reden? Je hebt twee mensen nodig voor het maken van een kind, it takes a village to cope with a divorce.

_{Steven Pont is psycholoog en therapeut. In juli duidt hij als gastcolumnist thema’s en gebeurtenissen uit het nieuws vanuit de psychologie.}