Gastcolumn: Eigenlijk leveren de meeste vrouwenlevens verhalen vol knelpunten

‘Hatsjepsoet!’, roept mijn oudste dochter. In plaats van het gangbare ‘hatsjoe’, noemen wij thuis bij het niezen liever de naam van deze vrouwelijke farao uit de achttiende dynastie van het oude Egypte. Mijn jongste dochter is er zelfs van overtuigd dat het vrouwelijke vredesbeeld bovenop het Paleis op de Dam eigenlijk Hatsjepsoet voorstelt.

Dit alles komt door de stelselmatige indoctrinatie door hun moeder. Wij hebben het thuis zelden over mannen. Dat is historisch incorrect en uiterst eenzijdig. Maar ik denk dat het wel goed komt met de meisjes. Het wordt ouders van nu ook gemakkelijk gemaakt. Er worden boekenplanken volgeschreven met mooi geïllustreerde verhalen over historische heldinnen: Bedtijdverhalen voor rebelse meisjes, Meisjes en wetenschap, Wereldvrouwen, et cetera.

Hoewel het belangrijk is om deze verhalen zichtbaar te maken voor kinderen, is het wel een conservatieve manier van de geschiedenis presenteren: het zijn veelal verhalen van winnaars. Deze boeken draaien ook voornamelijk om empowerment. Het maakt onderdeel uit van een breed gedragen boodschap voor meisjes: ze moeten geen barrières ervaren, ze moeten rolpatronen doorbreken, zich op kunnen trekken aan stoere vrouwenverhalen. Maar de werkelijkheid ligt stukken gecompliceerder. Want de vrouwen van vroeger konden maar zelden echte winnaars zijn. En de meisjes van nu moeten al zoveel.

Ik werk momenteel samen met mijn collega aan een boek over vrouwen uit de geschiedenis. We ervaren zelf hoe verleidelijk het is om met vrouwen te dwepen. Het ene verhaal is nog mooier en spannender dan het andere. En voordat je het weet, verlies je je erin. Maar vrouwen uit de geschiedenis standaard neerzetten als heldinnen is soms net zo gemakzuchtig als ze wegschrijven als hoer, heks of heilige.

Eigenlijk leveren de meeste vrouwenlevens verhalen vol knelpunten. Nooit gehoord van Hatsjepsoet? Dat is niet gek, want de meeste verwijzingen werden na haar dood uitgewist. Vermoedelijk door haar kleinzoon Thoetmosis III, om zo het idee van een vrouwelijke heerser weg te vagen. En neem bijvoorbeeld de Indonesische auteur Kartini, geboren aan het einde van de 19de eeuw. We kennen haar hier nauwelijks terwijl ze onderdeel uitmaakt van onze geschiedenis, ze correspondeerde zelfs in het Nederlands. In Indonesië heeft ze een eigen nationale feestdag.

Kartini zette zich in brieven en publicaties af tegen racisme en vrouwenongelijkheid in de vroegere kolonie Nederlands-Indië. Ze wilde in haar leven twee dingen bereiken: een goede opleiding volgen en niet in een polygaam huwelijk terecht komen. Beiden plannen mislukten, omdat er voor Indonesische vrouwen weinig mogelijk was binnen de koloniale maatschappij. Daarnaast werd ze beperkt door de leefregels van haar aristocratische familie. Ze stierf in 1904, op 25-jarige leeftijd, vlak na de geboorte van haar eerste kind. Kartini was in haar denken haar tijd ver vooruit maar tijdens haar leven zat ze gevangen.

Het is belangrijk deze eeuwenoude grenzen zichtbaar te maken voor de meisjes van nu. Wil je astronaut worden? Goed idee. Maar houd er rekening mee dat je beren op de weg tegenkomt, beren die jongens niet of in andere gedaanten voor de voeten lopen. 40 procent van de vrouwen is economisch niet zelfstandig. En als er een baby komt, grote kans dat jij als vrouw de sjaak bent. Het is een bittere boodschap, maar wel eerlijk. Want als je ze voorhoud dat alles altijd kan en mag, lijkt het net alsof ‘de rebelse meisjes’ straks hebben gefaald als het ze later niet is gelukt de rolpatronen eigenhandig te doorbreken.

En grenzen en machtsstructuren zijn voor meisjes al vroeg merkbaar - vroeger dan ik als moeder eigenlijk wil toegeven. Mijn dochter van 7 heeft al de eerste jongenshanden langs haar billen voelen glijden. Een jongen uit de klas werd ‘natuurlijk leider’ genoemd, maar mijn dochter werd geprezen om haar zorgzaamheid, terwijl ze over een organisatiedrift beschikt waar menig dictator jaloers op kan zijn.

Dit bespreekbaar maken is ook empowerment. Want je hoeft niet bij de pakken neer te zitten en te hopen dat de jongens - juist de jongens! - een beetje woke worden opgevoed. Het gaat erom alle vormen van onrecht zichtbaar te maken, zodat meisjes zich er al vroeg tegen kunnen wapenen. Dat deed mijn moeder ook bij mij.

_{Agnes Cremers is historica. Ze is mede-eigenaar van bureau Van Gisteren en platform F-site. Daarnaast is ze werkzaam voor Bureau Clara Wichmann.}