Erik Jurgens: Er bestaat in Nederland niet genoeg aandacht voor economisch erfgoed

Unilever is ontstaan doordat de grondleggers van de margarine (in de wereld!), Van den Bergh en Jurgens, uit het stadje Oss in 1929 samengingen in de Margarine Unie, na veertig jaren van forse concurrentie. In 1931 volgde een fusie met de Britse zeepkoningen Lever Brothers (Sunlight Zeep) uit Liverpool, tot Unilever.

Nu kondigt Unilever aan dat zij de margarinetak gaat verkopen aan een Amerikaanse 'durfinvesteerder', die luistert naar de boeiende naam KKR Lijdt deze tak van Unilever verlies? Welnee, maar hij levert geen grote winst op. Dat is natuurlijk ook nooit zo geweest. Margarine is in circa 1870 uitgevonden om aan fabrieksarbeiders een alternatief te geven voor dierlijk afvalvet (reuzel) - terwijl boter voor hen te duur was. Lever verkocht voor het eerst zeep in stukken, in plaats van het product dat je per half pond kocht. Met een lekker luchtje, en verpakt. Dat zijn nooit producten geweest waarop grote winsten werden, of konden worden, gemaakt.

Dezer dagen verkocht Unilever, in Oss, ook de vleesfabriek van destijds Hartog, die Unoxworst en -soep maakte. Hartog werd groot omdat het eind 19de eeuw dierlijk vet leverde als onderdeel van de vroege margarines en toen werd opgekocht.

Unox werd verkocht aan Zwanenberg, een andere vleesfabriek. Die presteerde het, ook in Oss, groot te worden door later uit vlees farmaceutische producten te maken (Zwanenberg-Organon). Die tak ging al eerder op in Akzo.

In Oss maakten vanaf 1871 boterhandelaar Jurgens, en snel ook Van den Bergh, voor het eerst namaakboter. Dat product is de hele wereld overgegaan. Zoals in Eindhoven Philips pionierde met goedkope gloeilampen, zodat men ook in eenvoudige huizen kon zeggen 'Draai de knop maar om en het licht gaat aan'. Paraffineverlichting werd verleden tijd. En nu is bij Philips deze tak van het bedrijf in de verkoop...

We hebben het tegenwoordig veel over erfgoed. Als het gaat over gebouwen, natuur, literatuur, muziek, beeldende kunst en zo veel meer - dan wordt dat erfgoed gelukkig op allerlei manieren beschermd en in stand gehouden. Onlangs is zelfs terecht een oproep gedaan om ambachten niet te laten uitsterven: dat van molenaars bij voorbeeld. Maar voor ander economisch erfgoed bestaat niet dezelfde aandacht.

Het is natuurlijk triest dat al eerder groot economisch erfgoed is ondergegaan omdat de vraag naar die producten verdween of naar goedkopere landen ging (scheepsbouw, textiel). Maar de lampen van Philips, de margarine van Unilever hebben nog steeds behoorlijke afzet. En toch wordt dit erfgoed verkwanseld. De bewindvoerders van deze maatschappijen missen blijkbaar gevoel voor de historie van hun bedrijven. En voor de geslachten vóór hen, die rond 1900 en daarna, met die bedrijven iets groots tot stand brachten.

Verkoop aan een 'durfinvesteerder', omdat je zelf geen durf meer hebt: laat KKR het maar doen. Unilever heet dus voortaan Lever, zonder de Unie. Totdat ze ook de zeep verkopen. Dan heet het KKR.

_{Erik Jurgens, verre nazaat van de grondleggers.}