Erdogan en Poetin zetten Obama klem

Judomeester Vladimir Vladimirovitsj Poetin heeft amateur Barack Obama in de houdgreep. Het aftellen is begonnen. Zo stellen de Russische media het voor. De vechtmat is Syrië. Het wordt Poetin ook niet moeilijk gemaakt. In het noorden van Syrië is het leger van het Pentagon slaags met het leger van de CIA: de Koerdische YPG, een zusterpartij van de terroristische Turkse PKK, tegen de soennitische Arabische rebellen gesteund door de CIA, en door Turkije.

Meer dan ooit dreigt Washington het spoor bijster te raken in het Midden-Oosten. Een ontketende Erdogan heeft zich na Rusland en Iran aangediend als derde sleutelspeler in het Syrische drama. Nog geen jaar geleden verklaarde Poetin Turkije tot vijand nummer-1 na het neerhalen van een Russisch gevechtsvliegtuig. Nu kijkt Moskou welwillend toe, terwijl Turkse tanks en vliegtuigen Syrië binnenvallen. Een adembenemende omwenteling, zelfs in de wondere wereld van het Midden-Oosten. Hoe is dat mogelijk?

Na zijn coup tegen de coup heeft Erdogan de Turkse militairen in zijn greep. De meest pro-Amerikaanse generaals zijn opgepakt. Die vrijheid heeft hij meteen benut. De Syrische PKK had maling aan de Turkse rode lijn om niet de Eufraat-rivier over te trekken. De Koerdisch-Amerikaanse dekmantel was de SDF, 'Syrische democratische krachten', die zogenaamd bestaat uit enkele lokale Arabische en andere eenheden. Maar de PKK is de kern van de SDF. Na de verovering van Manbij op IS, over de Turkse rode lijn heen, ging de PKK sluipenderwijs richting Afrin, een Koerdische enclave verder naar het westen. De Turkse staatsvijand nummer-1, de PKK, kreeg zicht op een aaneengesloten zone langs de hele Turkse zuidgrens - ondanks de machteloze Amerikaanse bezweringen. De opmaat naar Rojava, een Syrisch-Koerdische PKK-staat. De PKK-Koerden in Turkije konden volgen. Dus greep Erdogan in.

De VS kwamen in ademnood. Vice-president Biden ging naar Ankara en werd er afgedroogd. Obama ziet de overwinning op IS als zijn 'nalatenschap', samen met het nucleaire akkoord met Iran. De PKK-Koerden zouden de grondtroepen leveren om de IS-hoofdstad in Syrië, Raqqa, in te nemen. Liefst voor de verkiezingen in november: een steuntje in de rug voor de Democraten. En ter meerdere glorie van Obama - ook al waarschuwen vrijwel alle experts dat er geen oplossingen klaarstaan voor de dag erna. Maar dat is Obama's probleem niet meer.

Vanzelfsprekend rekenden de Syrische Koerden op een tegenprestatie voor hun diensten: Amerikaanse steun voor hun autonome gebied en bescherming tegen de Turken. Dat plan is in duigen gevallen. Als altijd zijn de Koerden de goedkoopste waar op de markt van het Midden-Oosten. Het Assad-regime in Damascus deed er een schepje bovenop, met een knipoog naar Ankara, en bombardeerde voor het eerst de Koerden bij de oostelijke provinciale hoofdstad Hasake. Moskou en Teheran leken al deelgenoot van de Turkse plannen.

De PKK-Koerden en de Amerikanen zijn de verliezers. Dat verklaart de stilte in Moskou en Teheran over de Turkse actie. Turkije zet de Amerikaans-Koerdische alliantie onder druk. Het Koerdische gebied is de Amerikaanse voet aan de grond in Syrië - zoals Iraaks Koerdistan dat was in de tijd van Saddam Hussein. Door de Koerden schaakmat te zetten, wordt de VS schaakmat gezet. Tijdens hun verzoening in Petersburg vonden Erdogan en Poetin elkaar hierin.

Onbetrouwbare bondgenoot

De anti-Amerikaanse stemming in Turkije na de mislukte staatsgreep gaf Erdogan voldoende dekking aan het thuisfront. Over Assad blijven zij verschillend denken. Maar ze zijn het eens over het principe: Syrië mag niet worden verdeeld. Dat wil zeggen, er komt geen onafhankelijk Koerdisch Rojava.

Moskou en Teheran boeken ook winst. Iran heeft zijn eigen Koerdische probleem. Het is niet langer ondenkbaar dat Turkije, Iran en Rusland over Syrië tot een verstandhouding komen die de VS uitsluit. Voor Erdogan is dat na het vertrek van Obama een troefkaart om uit te spelen met Washington. Moskou en Teheran wrijven zich in de handen: de VS toont zich opnieuw een onbetrouwbare bondgenoot die geen samenhangend Midden-Oostenbeleid kan voeren. Erdogan is hen van nut bij de afbraak van de Amerikaanse positie.

Door Obama's eenzijdige focus op IS stommelen de VS rond met oogkleppen. Dat breekt nu op. Assad en Poetin bombarderen de rebellen tegen Assad, bij Aleppo en elders. Het komt ze goed uit dat IS de aandacht afleidt van hun nietsontziende geweld. Alle partijen gebruiken bovendien IS als dekmantel. Turkije trok naar eigen zeggen Jarablus binnen om er IS te verdrijven, maar vooral om de PKK zijn rode lijn op te leggen. Rusland, de VS, Iran, Turkije en het Assad-regime zeggen tegen IS te strijden. Maar behalve de VS, gaat het iedereen ondertussen om de eigen terroristen. 'Terrorisme' is in het Midden-Oosten de passe-partout voor ongeacht welk militair doel.

De Syrische Koerden van Rojava kunnen het lot gaan delen van Arabische soennitische gebieden in Syrië en Irak. Een Koerdisch Gaza waar elke gedode Turkse militair wordt vergolden met een veelvoud aan Koerdische slachtoffers. Waar de 'overwinning' op IS een wasteland zonder water, inkomsten van olie of andere hulpbronnen achterlaat met een getraumatiseerde bevolking. Kortom, een broedplaats voor wanhoop, haat en extremisme tot de volgende crisis.

_{Marcel Kurpershoek is senior fellow NYU in Abu Dhabi.}