Er zijn ergere dingen dan nog een jaartje Balkenende

Het was een van de weinig verrassende momenten in de zich voortslepende lijsttrekkersdebatten. Geert Wilders die een inhoudelijk betoog van Jan-Peter Balkenende wegzette door te roepen: ‘En dat is dus waarom u morgen geen premier meer bent.’

Equivalent
Het was de retorische equivalent van het Herdersmatje: simpel en uiterst effectief. Want hoewel nog niemand bevroedde welke dreun de CDA-lijsttrekker boven het hoofd hing , iedereen wist wel: Balkenende V zal het niet worden. Ergo: Wilders heeft het gelijk aan zijn zijde.

Inmiddels zijn we een maand verder, Rutte had al een week willen regeren. Zover is het nog niet. Wel is Wilders inmiddels, ondanks zijn groter dan verwachtte overwinning, buiten spel gezet. Versierd met paarse stropdassen en strikken onderhandelen fractievoorzitters over een Paarsgroen regeerakoord.

Informateur Rosenthal vergeleek de huidige situatie met die van de economische crisis van de jaren ’30 van de vorige eeuw, ook een ‘moeilijke’ tijd. Om dat te onderstrepen praatte hij naast met fractievoorzitters ook veel met economen. Nuttige gesprekken, zo meldde CPB-directeur Teulings dat hij de Paarsgroene fractievoorzitters had meegedeeld dat de economische situatie dermate ernstig was dat we ditmaal een ‘goed’ regeerakkoord nodig hebben. Ondertussen woedt onder economen een heftig debat over wat ‘goed’ is: stimulering van de nog altijd kwakkelende economie?

Dure les
Of snelle bezuinigingen om de gehavende overheidsbegrotingen te herstelllen? De dure les van de jaren ’30 is dat voor de overheid een rol is weggelegd als de vraag in tijden van crisis ‘wegvalt’. Een les die indertijd pas laat, en ten koste van veel ellende, is geleerd. In de steden werd honger geleden, terwijl op het platteland de boeren de loonarbeiders niet konden betalen om de oogst van het veld te halen waar die stond weg te rotten. Uiteindelijk moeten natuurlijk ook de overheidshuishoudboekjes kloppen. Op enig moment moet er dus weer een overschot komen. De vraag is alleen: wanneer?

Deze vraag overschaduwde de recente bijeenkomst van grote industrielanden (G20). De Amerikaanse president Obama stond daar tegenover bezuinigingshongerige Europese regeringsleiders. Obama waarschuwde voor te snel stoppen met overheidsstimulering. Juist landen met een klein tekort, lage staatsschuld en een exportoverschot (als Nederland) vroeg hij de VS bij te staan in het op gang houden van de nog altijd fragiele wereldeconomie.

Halvering
De door de G20 afgesproken halvering van de begrotingstekorten in 2013 werd door de Duitse bondskanselier Merkel als een overwinning voor het zuinige kamp gevierd. Deze halvering bereikt Nederland zonder enige extra bezuinigingen in 2015. Nederland kan Obama, en de eigen economie, een dienst bewijzen door simpelweg geen al te ingrijpende dingen te doen.

Dat is echter niet wat de partij die in deze formatie het voortouw heeft voorstaat. De VVD wil niet alleen in recordsnelheid een recordbedrag bezuinigen. De VVD wil ook nog eens de lasten verlagen voor de meest vermogenden of deze, in het geval van de hypotheekrenteaftrek, voor deze groep niet verhogen. Daarmee maakt de VVD het de overheid onmogelijk de economie te stimuleren en geeft het geld aan een groep die toch al niet weet waar ze het moet laten.

Onveilig
Dat geld jaagt zo niet de economie aan, maar verdwijnt naar goed gevulde spaar- en beleggingsrekeningen. Het bevordert zo het jaren ’30 crisisfenomeen, de combinatie van grote maatschappelijke nood en een werkloos aanbod. Het gezicht van de vraaguitval anno 2010 is dat van burgers die zich onveilig voelen terwijl de wijkagent werkloos thuis zit, van ouderen die het met een douchebeurt minder moeten doen terwijl de verzorgster achter de geraniums zit te kniezen en van scholieren die bij gebrek aan goede docenten de straat op gestuurd worden.

Gevreesd moet worden dat een Paarsgroene begroting vooral een VVD begroting zal zijn. Het Financieel Dagblad berichtte dat er al overenstemming is bereikt over een Paarsgroen financieel kader. Dat kader was aantrekkelijk genoeg voor Rutte om, ondanks de stortvloed aan boze mails uit zijn achterban, de onderhandelingen te starten. De Paarsgroene bezuinigingsopdracht ligt daarom vast dichter bij de 23 miljard van de VVD dan de 6 van GroenLinks.

Lasten
De potentiele coalitiepartners van de VVD moeten het dan hebben van een on-VVD’se wijze waarop dat geld gevonden wordt: toch iets rond de lasten van het eigen huis en een fors hogere prijs voor vervuiling. Dat zijn weliswaar hoognodige hervormingen, maar de vraag voor Cohen, Pechtold en Halsema is of deze het waard zijn om het prille economisch herstel in gevaar te brengen? Is het niet beter nog even wachten, zeg tot nadat de begroting 2011 door een demissionair kabinet beleidsarm is rondgebreid?

Door de economische crisis is de groei van de nationale hypotheekschuld en uitstoot van broeikasgassen toch al gestokt. Ook de liberale plannen voor de sociale zekerheid zijn beter uit te voeren als de economie weer een beetje draait. Het is voor een langdurig werkloze nooit makkelijk een baan te vinden, dat is het zeker niet met oplopende werkloosheid.

Haast
Velen manen tot haast. Informateur Tjeenk Willink concludeerde ‘dat nu niet meer tijd verloren mag gaan‘. ‘De begroting voor het komende jaar moet worden voorbereid en ingediend door een volwaardig kabinet.’ Job Cohen noemde 1 augustus als een mooie datum om met de Paarsgroene bewindspersonen op de trappen van Huis ten Bosch te staan. De komende weken zal menig politiek leider ernstig de camera inkijken en het landsbelang aanroepen om nu toch snel voortgang te maken. Gezien de onrust onder de VVD-achterban is dat niet waarschijnlijk.

Rutte kan pas echt Paars kleuren als hij op zijn minst serieus heeft onderhandeld met het CDA. Daarom is een herhaling van ’94, toen de eerste Paarse besprekingen stuk liepen, ook nu een waarschijnlijk scenario.
Een dergelijk verlengde formatie is voor het land echter geen ramp, wellicht eerder een zegen. Het geeft de VVD-achterban de tijd om te wennen aan de noodzaak om de eisen te matigen. En minstens zo belangrijk: het geeft de economie nog wat tijd om aan te sterken. Bij het aantreden van Obama noemde Femke Halsema hem een ‘baken van licht in de donkere winter’ en wenste hem ‘alle steun en succes’ toe. Die wens kan ze nu laten uitkomen, simpelweg door in deze eerste onderhandelingsronde de poot stijf te houden.

Torentje
Ondertussen zit in het torentje de man die er ondanks zijn opgewekte strijdlust in de campagne niet aan te pas kwam. Hij was niet de spelverdeler op het middenveld, maar moest toezien hoe Cohen en Rutte elkaar de bal toespeelden, hoog over de middenstip heen. Toch zit hij nu precies waar hij kan doen wat hij toen beloofde: niet te veel onrust creëren, geen gekke dingen doen. De economie kan best nog wel een jaartje Balkenende gebruiken, danwel verduren.

Wilders ondertussen, won weliswaar de debatten en de verkiezing, maar moet zondag tandenknarsend toezien hoe op de tribune in Johannesburg het nog altijd Balkenende is die als premier naast de prins en prinses Nederland staat.