Eindelijk vastgelegd en openbaar: onze interne gedragsregels

Beste Ombudsman, moeten óók columnisten zich niet gewoon aan de feiten houden? Mogen uw redacteuren handelen in aandelen of bitcoins? Kunnen redactieleden bijklussen voor een politieke partij? En nu ik toch bezig ben: hoe zit het met de publicatie van foto’s met seks of geweld; hanteert de Volkskrant daarvoor ethische normen of hoe zit dat? En waarom laat de redactie zich sponsoren voor reisjournalistiek? Ik vraag het omdat allerlei populistische ophitsers wel toegang krijgen tot de opiniepagina, terwijl mijn brieven nooit worden gepubliceerd. Tot slot mijn belangrijkste punt: kunt u alstublieft iets doen aan de slechte bezorging van de krant; we worden er gek van.

Nee, bovenstaande is geen echte brief aan de Ombudsman. Maar het had er een kunnen zijn omdat hij kwesties benoemt die vaak aan de Ombudsman en Ombudsvrouw zijn voorgelegd. Voor die briefschrijvers, maar ook voor de redactie zelf, is het vandaag een glorieus moment. De neerslag van duizenden vragen en een samenvatting van Ombuds-antwoorden daarop, staat vanaf nu op de website vk.nl/ombuds. Daar is bovendien, voor het eerst, ook openlijk te lezen aan welke regels de redactie zich belooft te houden bij het maken van de krant.

De afgelopen maanden heb ik die interne gedragsregels waar nodig aangescherpt en uitgebreid in overleg met de hoofdredactie, de redactieraad en de Stijlgroep (redacteuren die het Volkskrant Stijlboek bijhouden met regels voor taalgebruik en spelling). Interne regels waren er altijd al, die zijn geen hobby van de Ombudsman. Op de redactie was echter een lappendeken ontstaan van grote en kleine afspraken op diverse deelgebieden. Sommige belangrijke kwesties werden niet eens behandeld. Overigens is de hoofdredactie verantwoordelijk voor het nieuwe protocol, niet de Ombudsman.

Protocol biedt houvast

Als Ombudsman wil ik de komende jaren graag enigszins voorspelbaar en controleerbaar opereren. Regels moeten ongetwijfeld steeds opnieuw worden uitgelegd en geïnterpreteerd, en er zullen nieuwe bijkomen omdat nog niet alles goed is geregeld. Maar willekeur en persoonlijke smaak zijn daarvoor niet het beste uitgangspunt. Het protocol biedt houvast. Daarnaast put ik graag uit de wijsheid die eerdere Ombudsmannen en -vrouwen in hun columns hebben achtergelaten. Hun oordelen gingen niet altijd over principiële kwesties, maar vaak ook wel.

Op vk.nl/ombuds draait nu een miraculeus werkende vraag-antwoordmachine waarvoor ik oordelen heb samengevat uit ruim tweehonderd standpuntbepalende columns uit het afgelopen decennium. Soms geef ik een voorschot over kwesties die ik zelf met extra aandacht ga volgen. Voor wie zich nu wil beklagen over alwéér een geautomatiseerde vorm van communicatie tussen krant en lezer, zeg ik erbij dat dit een extra service is. Uniek in de ombudswereld bovendien. Wie na het stellen van een vraag alsnog een (niet eerder behandelde) kwestie wil voorleggen, vindt op de pagina een knop om de Ombudsman een mail te sturen.

Wat opvalt in ruim tien jaar Ombudscolumns, is de toegenomen strengheid. Mijn voorgangers spraken zich steeds duidelijker uit over zaken als stigmatiserend taalgebruik, het toepassen van wederhoor of de slechte bereikbaarheid van de redactie. Regelmatig leidde kritiek tot verbetering en werden gevoelige kwesties op tijd geregeld. Zo schrijft het Stijlboek bijvoorbeeld al jaren voor dat redacteuren bij voorkeur de termen ‘wit’ en ‘zwart’ gebruiken en dus niet ‘blank’.

Bezorging van de krant

Eén categorie briefschrijvers moet ik teleurstellen, zoals ook mijn voorgangers dat moesten doen. Problemen met de bezorging van de krant of de communicatie met de serviceafdeling, vallen buiten mijn bevoegdheid. Zoals de uitgever zich niet mag bemoeien met de inhoud van de krant, heb ik geen zeggenschap over de taken van de uitgever.

Daarmee is één punt behandeld uit de fictieve brief waarmee ik deze column begon. Het antwoord op de andere vragen (en veel meer) is in het protocol te vinden. Zoals over columnisten en hun omgang met feiten. Ook de vrije vogels van deze krant, die over alles een mening mogen geven en kunnen ‘overdrijven en eenzijdig berichten’, moeten zich houden aan de waarheid en mogen geen bronnen of feiten verzinnen.

En nee, wie schrijft over de beurs of cryptomunten, wordt geacht zelf geen aandelen of bitcoins in handen te hebben. Dat is overigens een nieuwe regel in het protocol, net als de vaststelling dat redacteuren zoals iedereen wel lid kunnen zijn van een politieke partij, maar zich daarvoor niet verkiesbaar kunnen stellen of ervoor kunnen werken.

De mate waarin freelance medewerkers voor (commerciële) partijen kunnen ‘bijklussen’ zonder hun geloofwaardigheid in de Volkskrant te verliezen, is zo’n zaak die nog niet goed is geregeld. De hoofdredactie gaat binnenkort met freelancers over dit soort kwesties in gesprek. Het protocol meldt dat columnisten niet aan ‘sluikreclame’ mogen doen, maar dat is waarschijnlijk niet genoeg. De verbazing deze week van sommige lezers over tv-reclamespotjes voor een beleggingsbedrijf met columnist Sander Schimmelpenninck, lijkt mij bijvoorbeeld terecht.

De (foto)redactie had uiteraard al beleid over welke foto’s toelaatbaar zijn. Nu staan er uitgangspunten op papier waaronder de erkenning dat de Volkskrant een voorbeeldfunctie heeft. Zo schreef de de Ombudsvrouw al in 2016 dat de krant geen foto’s zou moeten plaatsen van graatmagere catwalk-modellen vanwege de onwaardige eisen van de mode-industrie. Dat is nu vastgelegd. Nieuw is de bepaling die ons dwingt na te denken over afbeeldingen van tabaksgebruik. In beginsel plaatsen we geen beelden meer van rokers tenzij die nieuwswaarde hebben of wanneer geen ander geschikt beeld kan worden gevonden.

Reizen worden zelf betaald

In het voorjaar van 2018 verbaasde de Ombudsman zich over de manier waarop de krant reizen financierde voor het reiskatern. De redactie vroeg destijds bedrijven om reizen te sponsoren, met de aantekening dat zij daarmee geen invloed hadden op de redactionele keuze. Toch bleef dat schuren. De keuze is nu helder: de krant betaalt zelf voor haar reizen.

En hoe zit het met ‘populistische ophitsers die toegang krijgen tot de opiniepagina’? Die krijgen dat niet. De opinieredactie wil de kwaliteit van het publieke debat helpen verhogen, mede ten behoeve van een goed geïnformeerde democratische besluitvorming, vermeldt het protocol. En voegt daar een belangrijke begrenzing aan toe: ‘Op de opiniepagina staat het debat open voor eenieder die blijk geeft van respect voor onafhankelijke journalistiek en de democratische rechtsstaat.’

De Ombudsman behandelt vragen, klachten en opmerkingen van lezers. Bekijk deze pagina waar ook eerdere vragen worden beantwoord.