Eer ontlenen aan de geschiedenis is net zo ijdel als je ervoor excuseren

Toen eind vorige eeuw de scherpe tegenstelling tussen socialisme en kapitalisme was verdwenen, vroegen velen zich af wat er daarna zou komen. Inmiddels hebben we het antwoord: identiteitspolitiek.

Sinds de bevrijding van kerk en koning evolueerden ideeën over mens en macht van (confessioneel) conservatisme, liberalisme, socialisme en fascisme naar geloof in het individu. Rond de laatste eeuwwisseling is het geloof in ‘identiteit’ daarvoor in de plaats gekomen.

Terwijl individuen op hun eigen manier uniek zijn, wordt ‘identiteit’ gedefinieerd aan de hand van categorieën als ras, sekse, geaardheid, afkomst en religie. In Nederland was Pim Fortuyn de eerste die eigen identiteit agendeerde. Daarmee richtte hij zich tegen migranten en het wereldwijde reveil van de islam.

De identiteitspolitiek breidde zich uit naar moslims, vrouwen en homoseksuelen en mensen die zich identificeren met dieren en natuur. Terwijl het openlijk benoemen van ras voorheen taboe was, geldt ook huidskleur nu als identiteit.

Met identiteitspolitiek is in korte tijd veel bereikt, van de invoering van genderneutrale toiletten tot het hanteren van verplichte vrouwenquota. Democratische besluitvorming verloopt doorgaans traag, maar zodra identiteit in het geding is, wijkt al het andere.

Identiteitspolitiek wordt vooral bedreven door maatschappelijke organisaties, die met verstand van marketing communiceren via de (sociale) media. Terwijl de identiteiten ieder afzonderlijk een minderheid vormen, worden die meer ­gehoord dan de meerderheid, die zichzelf niet in een categorie wil vastleggen.

Het welwillend omarmen van identiteiten wordt intussen ook weer als een identiteit beschouwd: zogenaamde ‘deugmensen’ bieden in de ogen van tegenstanders van identiteitspolitiek geen weerstand aan de druk.

Omdat identiteitspolitiek categorisch is, wordt relativering of afwijzing van standpunten beschouwd als verraad aan het geheel. De stap van ‘deugmens’ naar ‘fascist’ is in het etikettenland snel gemaakt. Op de site van NPO3 las ik dat je over ­ racisme niet van mening kunt verschillen. Wie tegendraads is, moet ‘opgevoed’. Aan de tips die de ­omroep verstrekt voor omgang met ‘ontkenners’, kunnen Jehova­getuigen een puntje zuigen.

Het uitgangspunt van identiteitspolitiek is dat iedere identiteit recht heeft op het geheel. Omdat toegeven neerkomt op verliezen, is de gedachtendiscipline streng. In korte tijd is het hele culturele ­leven van identiteit doordesemd geraakt. Sigrid Kaag, kandidaat-lijsttrekker van D66, is een voortrekker van het idee dat het geheel voor het belang van identiteit moet wijken. Als vrouw heeft zij in de politiek afgeleerd haar beurt af te wachten, zei ze dit voorjaar, want ‘mannen doen dat ook niet’.

Terwijl censuur opleggen juridisch een krachttoer is, ‘zuiveren’ kranten, universiteiten en culturele instellingen onder druk van identiteitspolitiek in rap tempo zichzelf.

Op de verkettering van filmmakers en acteurs, volgde het bannen van boeken, films, televisieseries en standbeelden. De gronden waarop zijn diffuus, vrije krachten doen het werk. Op de commerciële zender RTL is een krachtmeting gaande tussen adverteerders, beroemde voetballers en kijkcijfers, naar aanleiding van de ‘foute’ grappen van ome ­Johan Derksen. Volgens de tucht van de markt zal de sterkste winnen.

De stille kracht van identiteits­politiek sijpelt ook het verleden binnen. Thierry Baudet bracht onlangs een eerbetoon aan ‘held’ Jan Pieterszoon Coen, GroenLinks-leider Jesse Klaver eist excuses voor het ­slavernijverleden. Eer ontlenen aan de geschiedenis is net zo ijdel als je ervoor excuseren.

Maar de eigenwaan valt moeilijk te stuiten. In de nieuwe geschiedeniscanon, vandaag gepresenteerd, is de vroegere premier Drees verdwenen ten faveure van een vrouwelijke collega, Marga Klompé. Karel V, de Republiek en de grachtengordel hebben plaatsgemaakt voor Maria van Bourgondië, Betje Wolff en Aagje Deken en ‘het oranjegevoel’.

Allemaal best, maar ik vraag me af wat deze besluiten nog met geschiedenis te maken hebben. De canon ademt meer de onderhandelingen in het heden over wat wij belangrijk (moeten) vinden, dan aandacht voor historie. Hopelijk doet de geschiedenis de deur voor de hedendaagse strijders op tijd weer dicht, want net als Narcissus ziet de identiteit overal toch liefst alleen zichzelf.

_{Daniela Hooghiemstra is journalist en historicus}