‘Een zachte reus is gevallen, een vrouw van onbuigzame integriteit’

Een ‘zachte reus’ is gevallen, kopte tijdschrift New Lines. Een ‘rolmodel’ en een ‘gepassioneerde intellectueel’, klonk het op sociale media. Een vrouw van ‘onbuigzame integriteit’ (de Libanese krant L’Orient Le Jour). Bassma Kodmani, een van de gezichten van de Syrische oppositie in ballingschap, stierf op 2 maart in haar woonplaats Parijs aan de gevolgen van borstkanker. Ze was 64 jaar oud.

Kodmani, dochter van een diplomaat, leefde lange tijd het leven van een typische academica. Ze promoveerde aan de deftige Sciences Po-universiteit, schreef boeken over democratisering en gaf leiding aan denktanks. Alles veranderde in de lente van 2011, toen in haar vaderland de opstand tegen dictator Bashar al-Assad begon. Ze werd woordvoerder van de nieuw opgerichte Syrische Nationale Coalitie (SNC), een parapluorganisatie voor de oppositie, en ijverde jarenlang voor een ander Syrië – open, seculier en humaan. In 2012 kreeg ze er de hoogste Franse onderscheiding voor, de Légion d’honneur.

Ze was een echte patriot, zo schreven twee oud-ambassadeurs van Amerika en Frankrijk – Frederic Hof en Michel Duclos – op de website van het genoemde New Lines. Kodmani verloochende nooit haar identiteit als moslim maar streed tegelijk voor een Syrië gebaseerd op seculier burgerschap, niet op sekte (soenniet, alawiet, sjiiet, christen, et cetera).

Het was een hooggestemd ideaal dat het uiteindelijk aflegde tegen de oliedollars van Qatar en andere Golfstaten, waarmee soennitische extremisten bewapend en getraind werden. Die sektarische agenda zou het doodvonnis betekenen voor de verenigde oppositie, en gaf moslimfundamentalisten de wind in de rug. Na een jaar nam Kodmani gedesillusioneerd ontslag. De organisatie was volgens haar ‘afgeweken van het pad waarvoor ze werd opgericht’. Ze bleef wel betrokken bij de Syrische oppositie.

De scheurtjes van toen zijn nooit helemaal verdwenen. Kodmani’s criticasters visten de voorbije dagen op sociale media een twee jaar oud artikel op, waarin ze te zien was met een hoofddoek. Die droeg ze tijdens een bezoek aan Noord-Syrië, een streek die onder controle staat van conservatieve, door Turkije gesteunde rebellen. De vileine boodschap: was deze vrouw wel echt seculier?

Dat was ze wel degelijk, aldus een andere Syrische oppositie-activist op website Enab Baladi. Volgens deze Zaidoun al-Zoubi (zelf een man) was er een tweede uitdaging die Kodmani moest overwinnen: binnen de Syrische oppositie was ze vaak de enige vrouw in de ruimte. Ze eiste spreektijd op en deed dat met zoveel overtuigingskracht dat haar mannelijke collega’s in de SNC voortdurend op hun hoede waren, ‘bang dat ze hen als oppervlakkig zou ontmaskeren’.

De dood van Kodmani heeft een wrange symboliek, omdat die samenvalt met Assads gestage terugkeer op het regionale toneel. De man die, zoals website Al-Monitor schreef, jarenlang eenzaam ronddoolde in een ‘politieke wildernis’, greep de zware aardbeving van begin februari aan voor een charmeoffensief. Met succes: de Saoedische zenders Asharq en Al-Arabiya zonden voor het eerst sinds jaren een toespraak van hem live uit, net als kanalen in Irak en Jemen. De staatshoofden van Egypte, Jordanië en Bahrein hingen aan de lijn. Dezelfde week landde er in Damascus voor het eerst sinds 2012 weer een Saoedisch toestel, met hulpgoederen aan boord. Van een dooi in de betrekkingen is (nog) geen sprake, wel van een besef dat het oude standpunt (‘Assad moet vertrekken’) bij het oud vuil kan.

In een necrologie werd een toespraak gememoreerd van Kodmani waarin ze verklaarde dat het Syrische volk recht heeft op bescherming tegen tirannie. In haar woorden: een onafhankelijke rechtspraak in een ‘democratisch land zonder Assad’. Die droom is momenteel verder weg dan ooit.