Duitsland is toe aan een nieuwe kanselier

Angela Merkel is precies tien jaar bondskanselier. Haar stuurmanskunst wordt alom geroemd. Het Amerikaanse zakenblad Forbes noemt haar al jaren achtereen de machtigste vrouw ter wereld.

In Duitsland zelf is er aanzwellende kritiek op haar vluchtelingenbeleid, maar haar binnenlandse positie is vooralsnog onbedreigd. Door boze burgers in Europa wordt haar portret vaak van Hitlersnorretjes voorzien, maar in de regeringscentra van de EU wordt zij nog steeds op handen gedragen. Ook in Den Haag. Hoe is het mogelijk dat uitgerekend een Duitse leider zo'n ongenaakbare positie weet te verwerven in de Europese politiek?

De verklaring is niet moeilijk. Haar leiderschap is gebaseerd op dienstbaarheid. Door een nadrukkelijk dienende en charitatieve rol in de Europese politiek maakt ze het praktisch iedereen naar de zin. De zeer ruimhartige opvang van vluchtelingen vormt daarvan slechts het meest recente voorbeeld.

Als grootste nettobetaler is de Bondsrepubliek al vele jaren de weldoener van Europa. Duitsland keert via de EU-begroting jaarlijks zo'n 12 miljard euro uit aan de achtergebleven gebieden in Zuid- en Oost-Europa. Voor de miljardenleningen aan Griekenland geldt hetzelfde genereuze patroon.

undefined

Geen mes op de keel

Ook François Hollande wordt op zijn wenken bediend. Merkel heeft tijdens de financiële crisis alles op alles gezet om de euro - een wezenlijk machtsinstrument voor de Franse positie in Europa - overeind te houden. En zij gedoogt, in strijd met de Europese voorschriften, een structurele overschrijding van het Franse begrotingstekort. Merkel heeft ook niet verhinderd dat de ECB de bankbiljettenpers ging aanzetten - geheel in strijd met het eigen Duitse belang.

Door permanent te hameren op de versterking van de Europese instellingen is zij, samen met François Hollande, tevens de steun en toeverlaat voor de tienduizenden ambtenaren, bestuurders, diplomaten, lobbyisten, en stafleden die daar emplooi hebben gevonden. Geen wonder dat het duo onlangs met alle egards werd onthaald in het Europees Parlement.

Een deemoedige kanselier die niet met deuren smijt en niemand het mes op de keel zet. Daar lusten ze wel pap van in Europa, evenals Poetin en Erdogan daarbuiten.

Maar die Duitse gedienstigheid heeft ook zijn prijs. De economische groei van de eurozone blijft stelselmatig achter. Dankzij de Duitse gedoogpolitiek weet de Franse staat zich nog steeds aan dringende hervormingen te onttrekken. De royale giften aan Europa gaan mede ten koste van de Duitse pensioentjes en uitkeringen (die veel lager liggen dan in Nederland).

undefined

Bodem schatkist in zicht

Door de honderdduizenden vluchtelingen komt ook de bodem van de Duitse schatkist in zicht. Bovendien leidt de federale geloofsleer telkens tot verwachtingen die Brussel helemaal niet kan waarmaken, en tot groeiend publiek verzet in de lidstaten. Dat de oudste parlementaire democratie van Europa overweegt de ever closer union te verlaten geeft ook te denken.

De dienstbaarheid van Angela Merkel wordt vooral ingegeven door het Duitse oorlogsverleden. Dat verleden is reeds uitentreuren aan de orde gekomen in de Bondsrepubliek, vaak op voorbeeldige wijze. Op enkele punten is echter nadere bezinning nodig.

Allereerst moet men in Berlijn af van het misverstand dat alleen een supranationaal Europa zonder nationale grenzen, en met veel macht voor Brussel, de beste bescherming biedt tegen de spoken uit het verleden. Merkel vreest dat allerlei grensbarrières wel eens de opmaat zouden kunnen vormen voor nieuwe ellende. Zij moet beter weten.

Hitlers raciale vernietigingsoorlog werd mede mogelijk gemaakt doordat de andere Europese landen juist verzuimd hadden om effectieve nationale verdedigingslinies en - barrières op te werpen. En overigens hebben niet de Europese instellingen voor vrede in Europa gezorgd, maar de geallieerden, en naderhand de NAVO.

Erkenning van historische verantwoordelijkheid moet uiteraard een vast onderdeel blijven van de Duitse herdenkingscultuur. Dat werd eerder dit jaar door Bondspresident Joachim Gauck treffend verwoord toen hij zei dat Auschwitz voor altijd deel uitmaakt van de Duitse identiteit.
Tegelijkertijd moet in de Bondsrepubliek het besef sterker worden dat je de Holocaust niet kunt goedmaken met welke genereuze gebaren ook, en dat Europa op den duur niet gebaat is bij een soort permanente morele dhimmitude van de Duitse natie.

Onder leiding van enkele grote kanseliers heeft het naoorlogse Duitsland zich binnen de Europese en internationale verdragskaders stap voor stap geëmancipeerd. Konrad Adenauer zorgde voor de wederopbouw en Westbindung van de kersverse Bondsrepubliek; Willy Brandt voor de verzoening met Oost-Europa en een stabiele relatie met Moskou; Helmut Kohl voor de Duitse eenwording.

Waar het nog aan schort is emancipatie in mentale en morele zin. Duitsland moet een staat worden die niet meer zo nodig vergetelheid hoeft te zoeken in de utopie van een verenigd politiek Europa; die de vereiste mate van Europese integratie laat afhangen van functionaliteit, in plaats van 'onomkeerbare' dogma's; die de Frans-Duitse nekklem omvormt tot een gelijkwaardige relatie; en die meer respect toont voor nationale en regionale diversiteit.

Een mooie taak voor de opvolger van Angela Merkel.

^{Alfred Pijpers was docent politieke wetenschap aan de Universiteit Leiden}