Media inDuitsland
Duitse tabloids in jubelstemming na opiniepeiling genderneutraal taalgebruik
Waar zijn de media in het buitenland vol van? Vandaag: Duitsland-correspondent Remco Andersen ziet hoe in de hevige strijd om genderneutraal taalgebruik tegenstanders deze week een zege boekten.
In de hevige Duitse strijd om genderneutraal taalgebruik boekten tegenstanders deze week een zege: uit een peiling van WDR bleek dat slechts 16 procent van de Duitsers er ‘groot belang’ aan hecht. Rechtse tabloids hingen de vlag uit.
Bild, Duitslands grootste boulevardkrant, was zo verheugd dat het de bovenste twéé koppen op de digitale voorpagina wijdde aan de ‘gender-afgang’ van WDR – nota bene de politiek correcte publieke omroep! Kop één verkneukelde: ‘WDR-programmadirecteur: dan bevelen wij onze teams aan: laat het’.
Kop twee linkt naar een liefst negen minuten durend video-interview met niemand minder dan Bilds Chef Politiek, Peter Tiede, die zegt: ‘Het volk spreekt niet met sterretjes’.
Het Duitse gendersterretje. Zelden heeft een leesteken de kaken zo rood doen aanlopen. Het was in het Duits al gebruikelijk om woorden te gebruiken als Ministerin, Bürgermeisterin, of zelfs Polizistin. Maar dat werd te veel Monty Python, om steeds te spreken van Radfahrerinnen und Radfahrer.
De volgende stap in deze Kulturstreit was een linguïstische vondst die de Duitse samenleving tot op het bot heeft verdeeld: het sterretje, als in Politiker*innen. Het idee is dat het sterretje functioneert als een overtreffende trap van het en/of teken, waardoor de officieuze nieuwe spelling alle – niet, pas op, ‘beide’ – geslachten omvat.
Er hoort ook een uitspraak bij. Wie ooit een exotische taal heeft gestudeerd – zeg, Arabisch – kent hem wellicht als de ‘glottisslag’. Dat is het geluid dat een spreker produceert wanneer zij (of hij!) heel kort de stembanden tegen elkaar drukt om de klank te onderbreken. Bijvoorbeeld bij een zogeheten klinkerbotsing, zoals tussen de twee a’s van na-apen: ah.
Klaar is Günther, zou je zeggen, ware het niet dat het sterretje tegenstanders naar adem doet happen telkens wanneer het voorbijkomt. En dat komt het steeds vaker. In de media, bij lokale en regionale overheden. Zelfs zonder sterretje doet elke vermeende bedreiging van de mannelijke taalstandaard sommige Duitsers briesen. Toen het ministerie van Justitie eind 2020 een faillissementswet in vrouwelijke vorm opstelde, brieste de conservatieve CDU dat dit wel ongrondwettelijk moest zijn.
De herkomst van het gendersternchen is niet geheel duidelijk, maar vermoedelijk deed het voor het eerst opgeld in een studie uit 2009 naar inclusief taalgebruik, van de Universiteit van Wenen. Mogelijk is het overgesprongen uit de informatica, waar het dient als jokerteken of ter vermenigvuldiging. Sinds de late jaren tien verovert de linguïstische vondst het Duitse taalgebied, waar het leidt tot verwoede discussies over alles van wenselijkheid tot correct gebruik.
Het Gesellschaft für deutsche Sprache, de voornaamste bewaker van de Duitse taalkunde, is tegen het sterretje. Het GfdS is niet tegen genderneutraal taalgebruik, maar het sterretje is nu eenmaal niet verenigbaar met de Duitse grammaticaregels. De Duden, de Duitse Van Dale, heeft het sterretje opgenomen als voorkomend in de Duitse taal maar niet in lijn met ‘officiële regels’. Liever beveelt Duden sprekers aan om bijvoorbeeld ‘studerenden’ in plaats van ‘studenten’ te gebruiken, opdat niemand – binair of non-binair – buitengesloten wordt.
De sterretjesstrijd speelt zich niet alleen af tussen rechtse haters en linkse liefhebbers. Op een partijcongres van Die Linke bijvoorbeeld, afgelopen zomer, riep oud-fractieleider en voormalig DDR-politicus Gregor Gysi (75) gejoel van jeugdiger Linke-leden over zich af toen hij ageerde tegen het gewraakte sterretje. Zo’n sterretje, aldus Gysi, ‘gaat niet de verhoudingen veranderen die vrouwen en diversen en vele anderen benadelen. Alleen de schrijfwijze.’
‘Ik’, zei Gysi, ‘ben niet bereid ‘uh’ te doen.’
En dat, blijkt nu, geldt voor meer Duitsers. De WDR-peiling komt tot een stevige conclusie: de meeste Duitsers kan het sterretje gestolen worden. 59 procent is tegen de schrijfwijze, 69 procent tegen de spreekpauze (de glottisslag). Tweederde van de Duitsers vindt genderneutraal taalgebruik überhaupt niet of nauwelijks belangrijk, iets meer dan tijdens de laatste meting in 2020.
Klein lichtpuntje voor WDR zelf: tweederde van de bevraagden vindt het wel oké als de media dubbelvormen gebruiken (‘Radfahrerinnen und Radfahrer‘). Daarmee is de discussie weer terug bij een paar jaar geleden, in het pre-sterretjestijdperk: binair taalgebruik oké, non-binair nog even zoeken.
