Donald Trump, de koning van de wegwerpwinst

In de 19de eeuw moesten de Duitse en Franse legers keer op keer de minimumlengte voor dienstplichtige soldaten verlagen. Reden: het volk kromp. Er dreigde te weinig geschikt kanonnenvlees over te blijven. Net als bij een stuk landbouwgrond dat te intensief gebruikt wordt, trokken de barre werkomstandigheden hun wissel op de volksgezondheid. ‘Dezelfde blinde roofgier, die in het ene geval de aarde uitputte, had in de andere de levenskracht van de natie aan de wortel aangetast’, noteerde ene Karl Marx.

Zorgen over de lengte van Europeanen zijn er anno 2020 niet. Toch is de onderliggende mentaliteit springlevend. Publiciste Naomi Klein noemt het ‘extractivisme’. Daarmee wordt van oudsher een economisch model bedoeld dat gericht is op het winnen en exporteren van zoveel mogelijk ruwe grondstoffen - olie, goud, steenkool - naar het rijke Westen. Maar het gaat breder. Extractivisten zien de aarde en haar bewoners als een verborgen schatkamer. Wachtend om te worden geplunderd.

Het is een goed woord - en niet alleen om galgje mee te winnen. Misschien drukt het de kern van ons economische systeem wel beter uit dan ‘neoliberalisme’ of ‘kapitalisme’. De planeconomie in de Sovjetunie en het Venezolaanse oliesocialisme dreven trouwens net zo goed op de drie punten van het extractivistische beginselprogramma. Haal eruit wat je nodig hebt, of het nou om de natuur gaat of om arbeidskrachten. Gooi weg wat niet direct bruikbaar lijkt. En na ons de zondvloed.

Het alternatief kent inmiddels iedereen: de circulaire economie. In die maatschappij zonder afval is alles gericht op hergebruik. Circulaire matrassen, kringlooplandbouw en hergebruikt frituurvet zijn allang geen linkse hobby’s meer. De overheid wil dat Nederland in 2050 zo ver is. Wie te veel onder ceo’s en bankiers verkeert, gaat denken dat de circulaire droom nu al werkelijkheid is.

Helaas blijft wegwerpwinst maken voorlopig veel makkelijker. De koning van die eenmalige baten heet Donald Trump. Van zijn belastingverlaging die vooral ten goede kwam aan de rijken, tot de energiebedrijven die ruim baan kregen om in kwetsbare natuurgebieden te boren, hakken en pompen als nooit tevoren. Op het eerste gezicht lijkt dat beleid niet onsuccesvol. Voordat de coronacrisis uitbrak, groeide het Amerikaanse bbp met gemiddeld 2,5 procent per jaar. Maar het zijn eenmalige winsten. Het archetype van die economie is de bizonjacht. Een tijdlang best lucratief - totdat alle kuddes zijn afgemaakt en de prairie leeg achterblijft.

Woensdag stapten de Verenigde Staten uit het klimaatakkoord van Parijs. Het gevolg is volgens door deze krant aangehaalde berekeningen 0,2 graad extra opwarming. Daarmee raakt het doel van een maximale temperatuurstijging van 1,5 graad nog verder uit zicht. Gelukkig loopt, als de planeet opgebruikt en opgewarmd raakt, het tijdperk van het extractivisme vanzelf op zijn einde. Nu maar afwachten of er dan nog genoeg mensen zijn om deze historische mijlpaal te vieren.