Dit is wat onze lezers in 2020 beroerde

Veel Volkskrant-lezers zijn gedreven briefschrijvers. Wij nodigden dertien van hen uit terug te blikken op het coronajaar, dat de meesten het liefst zo snel mogelijk zouden willen vergeten.

Beleving

Het is hét woord geworden van 2020: de anderhalvemetersamenleving. Een kleine bloemlezing uit de vele inzichten die de nieuwe samenleving ons heeft gebracht: op anderhalve meter verwordt het onderwijs tot een koude, kille bedoening (zeker in combinatie met de broodnodige poolwind die mankerende ventilatiesystemen moet vervangen).

Wij hebben in Nederland slechts een kleine tweeduizend ic-bedden op ruim 17 miljoen inwoners en we zijn dolgelukkig als Duitsland ons er zeshonderd bij leent.

In de anderhalvemetersamenleving is George Orwells bekende quote uit Animal Farm actueler dan ooit, getuige onze koning en een zekere minister, die zich ‘more equal than others’ waanden.

Een pandemie leent zich uitstekend voor het (her)waarderen van allerlei zaken waaronder onder andere vakantie in eigen land, het bezitten van een eigen camper, verplegend personeel en in het bezit zijn van een brilloos hoofd (scheelt reuze bij het dragen van het, toch uiteindelijk verplichte, mondkapje).

De anderhalvemetersamenleving heeft ook nieuwe begrippen voortgebracht. Wat te denken van de term ‘huidhonger’ die ontstaat door het continu moeten aanhouden van die anderhalve meter.

Interessant overigens dat dit ons woord van het jaar is geworden, terwijl onze zuiderburen ‘knuffelcontact’ op het podium hebben gehesen: het tegenovergestelde van de anderhalvemetersamenleving, zeg maar. Zegt ongetwijfeld wat over het verschil in onze culturen en in de beleving van de pandemie.

_{Boukje Loopstra, Almere, vijftiger, docente middelbaar onderwijs, gek op fietsen, kamperen, zingen in een koor, humor en goede chocolade.}

Smachtende blikken

Tradities en rituelen mis je pas als ze er niet meer zijn. Neem nieuwjaarsrecepties. Bij de Kamer van Koophandel in Utrecht heb ik er vijftien georganiseerd. Ondernemers, bestuurders en andere netwerkers verdrongen zich en masse om elkaar in een overvol Beatrix Theater van de Jaarbeurs ‘het beste’ te wensen. Handen schudden, omhelzen of drie keer zoenen was de bedoeling. Maar eerst luisteren naar de toespraken natuurlijk.

Aan mij om iets te bedenken dat de aandacht zou vasthouden. Zoals de uitkomst van een onderzoek naar de gemoedstoestand van ondernemend Midden-Nederland.

En anders sprak mijn voorzitter politici op de eerste rij streng toe over de hindernissen die het bedrijfsleven ondervond. Applaus was steevast zijn deel.

Gastsprekers waren gewild. Zo vertelde de directeur van Google over een handige zoekmachine. Na afloop speurden bezoekers naar een samenvatting op papier. Kort na de kredietcrisis kwam de bestuursvoorzitter van Rabobank met zalvende teksten. Niet veel later bleek hij met vervroegd pensioen. De met ruzie vertrokken hoofdredacteur van NRC Next wist alles beter. Hij had het over correspondenten op een digitaal platform.

Na de uitreiking van de ondernemersprijs kon het grote netwerkfestijn beginnen. Oubollig? Ongetwijfeld. Nu behelpen we ons maar met smachtende blikken op een beeldscherm.

_{Armand Leenaers, Heerlen, 61, historicus, communicatiemanager. Schrijver, liefhebber van film, walking football en Latijns-Amerika.}

Ergernis

Toen ik 80 jaar als mijlpaal passeerde, besloot ik ergernis voorgoed de deur te wijzen. Maar ja. De moeder van Adriaan van Dis werd bijna 100 doordat zij zich minstens een uur per dag boos maakte over zowat alles, en natuurlijk terecht.

Ergernis is een bron van levensvreugde.

Daarom ben ik alles en iedereen dankbaar die er ook dit jaar toe heeft aangezet – van de twitterende Trump, ‘Trots op de boer’, ‘Alleen samen’, talkshows op tv, Hugo de J.’s schoeisel, anti-vaxxers, hondenpootjes in een overlijdensadvertentie tot en met Nederland gidsland en Rutte bij Linda de Mol.

Liever kwetsen dan ‘zeg maar’ als senior kwetsbaar zijn. Niemand die zich meer aan mijn ingezonden brieven ergert dan ikzelf.

Op naar de 100!

_{Alfons Lammers, 80, Otterlo, emeritus hoogleraar Amerikaanse ­geschiedenis Universiteit Leiden, mantelzorger, fanatiek bewonderaar van The Great Gatsby.}

Klok horen luiden

Eindelijk, eindelijk, staan de boeren op de stoep bij distributiecentra van supermarkten en de directeur van de Jumbo. De nieuwste inzet om betere prijzen te krijgen: protesteren tegen vlees uit het buitenland. Jammer alleen dat men wel de klok hoort luiden maar de klepel daarbij niet ziet. De massale export van Nederlands vlees naar het buitenland.

Natuurlijk, het vergt wat lef, snijden in eigen vlees, maar als men echt een keer toekomstgericht bezig wil zijn... Minder zal meer blijken te zijn. Het kleinere aanbod gaat vanzelf een betere prijs geven. Vlees als niet meer alledaags product. Dier en aarde zullen er wel bij varen. En de tractor kan in de stalling blijven. Meer tijd voor de boer om zich met andersoortige zaken in het leven bezig te houden. Wie tekent?

_{Thomas Kamphuis, Zwolle, 51, voorheen medewerker bij de overheid. Schrijvend aan boeken, gepassioneerd over geschiedenis, volkscultuur en Vikingen in het bijzonder.}

Sinterklaas

De regering heeft al 60 miljard uitgegeven aan steun voor bedrijven. Als klap op de vuurpijl (o nee, dat mag gelukkig dit jaar niet) krijgt de KLM miljarden onder boterzachte voorwaarden, want moet ‘koste wat het kost’ overeind worden gehouden.

In de jaren zeventig was Den Uyl minister-president van een kabinet dat volgens de VVD onverantwoorde uitgaven deed. Toenmalig fractievoorzitter Hans Wiegel zei spottend, wijzend naar Den Uyl: ‘Sinterklaas bestáát, en zit dáár!’ Zwarte Piet mag dan wel zo goed als preventief geruimd zijn, Sinterklaas bestaat nog steeds, maar heeft nu het VVD-logo op zijn mijter en strooit met geld richting de KLM.

_{Hans van Noord, Utrecht, 63, werkt bij een archiefinstelling voor cultureel erfgoed, Houdt van katten en vindt groen belangrijker dan asfalt.}

Van de radar

Op allerlei manieren zijn vrouwen in de loop der tijden weggedrukt. Het begon al met Eva, die ‘ontstond’ uit de rib van Adam, als mannin, een afgeleide. In sommige religies heeft ze niet eens een naam gekregen. In de katholieke kerk is in de Middeleeuwen hevig getwist of een vrouw wel een ziel had, of eigenlijk gewoon een veredeld dier was, onmisbaar voor de voortplanting, maar een attribuut van de man. En nog steeds is een vrouw geen volwaardig mens binnen de katholieke kerk.

Het priesterschap wordt haar bijvoorbeeld nog steeds ontzegd, terwijl dat onderscheid door Christus zelf (zie het Maria-Martha-verhaal) niet werd gemaakt. Het beste deel wordt ons nog steeds onthouden!

Meisjes haalden en halen vaak hun geboorte niet eens. Onze naam wordt ons nog steeds ontstolen. Zie bijvoorbeeld overlijdensadvertenties. Zolang de vernoeming niet langs de vrouwelijke lijn verloopt, met als tweede naam die van de man, verdwijnen vrouwen nog steeds massaal van de radar.

_{Justine Borkes, Nijmegen, 77, dichter.}

Twaalfde man

Het leek mij leuk om tijdens onze vakantie in Drenthe in september 2018 de eerste thuiswedstrijd van

FC Emmen in de eredivisie bij te wonen. AZ kwam op bezoek, de ME was paraat, een joelend uitvak met spandoeken over een middagje naar de dierentuin in Emmen en vooral uitzinnig thuispubliek. De sfeer, fanatiek maar vriendelijk. Het was een onvergetelijke ervaring.

Hoewel Emmen verloor, schoot voetbalcupido raak in ons hart. We wonen 220 kilometer verderop, maar hebben geen thuiswedstrijd van

FC Emmen gemist. In het kleine stadion zijn de spelers aanraakbaar, de bus met gasten voor iedereen te zien. Na die eerste wedstrijd heb ik nooit meer een ME busje gezien.

In Emmen ging het over handhaven op het hoogste niveau. Dat lukte heel goed, totdat corona het voetbaltheater sloot.

Hoe belangrijk de FC Emmen supporters zijn als twaalfde man blijkt uit de treurige achttiende plek nu in december. Velen vrezen: Emmen gaat degraderen. Dit was het. Einde van het sprookje. Zonder ons.

Zijn we nog op tijd om Emmen omhoog te zwaaien, stampen, en trommelen, maar beter nog te schreeuwen en te zingen? We hopen het zo!

_{Anneke Landsman, Hillegom, 63, gepensioneerd KLM-purser.}

Buurthuisartsen

Niet alleen buurtwinkels hebben het moeilijk, ook buurthuisartsen. Een buurthuisarts in een gewone buurt in een volgebouwde stad heeft vaak een praktijk in een gewoon rijtjeshuis. De huiskamers zijn ruime spreekkamers. Alleen de wachtruimte is zelden riant.

In maart: iedereen bang, denkt na, komt alleen of niet, loopt nog een blokje om of blijft in de auto tot de afgesproken tijd. Vorige week: Twee pubers voor één wratje, twee ouders met één kindje, een vrouw (87-plus) met een antieke rollator XL én een man XL. Iemand met twee enorme tassen vol brood. En ik zat er ook al 10 minuten voor mijn tijd. De huisarts ziet het en schrikt.

Maar: de ene puber zegt: ‘Kom we gaan onze patta’s uitlaten.’ Er wordt plaats gemaakt voor de vrouw. Haar man praat buiten naast de rollator met de man van het brood over hoe gezellig het is bij de bakker, die een jazzmuziekje laat horen en elke week een van zijn recepten op een schoolbord schrijft voor de wachtenden buiten. Zo gaat het vaak in deze tijd en dat mag best ook in de krant. De huisarts, onbewust van bovenstaande ontwikkelingen, leek me onterecht iets van haar koelbloedigheid te hebben verloren.

_{Elly den Boom, Den Haag, 65, ouddocente Duits. Houdt van haar vrouw, jongeren, taal en kunst.}

Alleen

‘Alleen samen krijgen we corona onder controle’, leert de rijksoverheid ons. Samen? Onze onstilbare behoefte aan samen zijn, erger nog, elkaar aan te raken, te knuffelen, is juist de oorzaak van besmettingen, van het voortwoekeren van de pandemie. Velen hunkerden tevergeefs naar wat meer toegestane gasten thuis tijdens de feestdagen, alsof met de goedkeuring van de overheid het besmettingsrisico verdwijnt.

Volgens socioloog David Riesman (The Lonely Crowd) zijn other-directed persons – met een radar in hun hoofd die continu signalen oppikt uit hun omgeving – beter toegerust voor een moderne samenleving waarin voortdurend afstemming plaatsvindt met anderen. Beter dan inner-directed persons – met een kompas in hun hoofd waarmee zij zelfstandig hun koers bepalen. Maar nu even niet. Nu is individualiteit, zelfs misantropie, een evolutionair voordeel.

Wie niet hecht aan horecabezoek, voor wie shoppen geen aangenaam tijdverdrijf is, wie een hekel heeft aan mensenmassa’s, is nu beter af. Hij lijdt er niet onder dat lijfelijk contact beperkt moet worden tot huisgenoten, hij waardeert de rust en overzichtelijkheid van een relatief solitair bestaan. Hij is best fit om de pandemie heelhuids door te komen. De slogan zou moeten luiden: ‘Alleen alleen krijgen we corona onder controle.’

_{Pieter Markus, Geldrop, 64, nieuwsgierig, altijd kritisch, nooit te beroerd om anderen ermee lastig te vallen.}

Vrijheid

Het tijdperk van vrijheid raakt ten einde. Neergang ontstaat waar kracht omslaat in zwakte. Vrijheid van productie is ontaard in roofbouw en klimaatverandering. Vrijheid van meningsuiting is verworden tot: ‘Facts are free, comment is sacred’. Vrijheid van godsdienst lijdt aan wanen.

Het paradigma wankelt en kantelt: waarom zouden grondrechten nog langer een belemmerende en vertragende factor mogen zijn voor de effectiviteit van overheidsmaatregelen als regulering van gewenst gedrag?

Afschaffing van vrijheid langs lijnen van domino-gewijze beperkingen is inmiddels een sluipend proces. Hogere doelen worden aangeroepen: openbare orde, gezondheid, staatskas, algemeen belang.

Fundamentele rechten worden steentje voor steentje omgekeerd. Onschuld wordt niet langer verondersteld. Organisaties, bedrijven en particulieren zijn verdacht totdat zij het tegendeel hebben bewezen. Vrijheidsrechten worden vervangen door een stelsel van expliciet omlijnde privileges om te doen of te laten.

De wapenwedloop in de strijd om de macht wordt beheerst door technologische ontwikkelingen. Verzamelen, beheren, bewerken en gebruiken van data zijn daarbij cruciaal. De techbedrijven bepalen de kruislingse grondrechten. Dat is waar de techbedrijven de wissel tussen overheden en onderdanen omzetten.

Wanneer overheden en techbedrijven de handen ineenslaan, ontstaat een tweesnijdend zwaard waartegen geen verweer mogelijk is. Recht kruipt waar het niet gaan kan.

Totalitair zijn overheden en systemen waar data zonder restricties en zonder voorafgaande transparante controle en toestemming voor willekeurige doeleinden worden verzameld en benut. Of achtergehouden.

Zolang de R van corona in de maand zit en de R van reproductie van corona hoger is dan één, zal het virus naar verwachting als versneller optreden bij de teloorgang van de vrijheid.

_{Johan F. Bil, Oosterhout, 64, advocaat, Vrijheidshuis, liefhebber van kunst, sport en antagonisme.}

Luisteren naar de stilte

Elke ochtend vroeg stappen hond Tina en ik in de auto. Tina weet zich vaak naar voren te wurmen en tikt met haar poot Radio 1 uit. Even geen corona, we gaan nu wandelen. Soms komen we onze bosvriend tegen die gloedvolle perspectieven schetst van een betere wereld na de pandemie. Andere keren probeert Tina stokjes af te pakken van Orfeo, de aandacht te trekken van Boy, in de oren van Kyra te bijten of ze scheurt met Saartje door het struikgewas. De baasjes praten op afstand over de tante die stierf aan corona en haar kinderen niet herkende door het maanpak dat ze aan moesten. Over de baan in de evenementenbranche die op het spel staat. Over het werk in het toerisme dat volledig is stilgevallen.

Af en toe loopt een slechthorende vriendin mee. Zij verstaat mensen niet meer vanwege de nutteloze mondmaskerpoppenkast. Mijn gesprekspartners en ik schudden ons hoofd over een bekende die geen vaccinatie wil omdat Bill Gates dan in haar komt.

‘Maar dit hebben we nog’, zeggen we allemaal tegen elkaar. We kijken naar de roze-grijze lucht, naar de zwermen vogels die overtrekken, naar de gouden bomen. We luisteren naar de stilte. Natuur, contact en vriendelijkheid. Zo houd ik vol. Wat ben ik blij met een premier die mij deze bewegingsvrijheid geeft.

_{Heleen den Beer Poortugael, Soest, 63, jaren gewerkt bij de communicatieafdeling van Schiphol. Boekenwurm, wandelaar, Miss Marple. Af en toe een Don Quichote.}

Vaccineren

Voor de meesten van ons wordt de belangrijkste beslissing van 2021 of we ons wel of niet laten vaccineren. Wie moeite heeft met die keuze, zou ik de volgende vraag willen voorleggen: zou je je blindedarm eruit laten halen door Lange Frans of je ogen laten laseren door Robert Jensen? Al ons hele leven vertrouwen wij onze gezondheid toe aan professionals: artsen, apothekers en het hele onderzoeksapparaat dat achter hun kennis en kunde schuilgaat. Zeker, eventuele langetermijngevolgen van zo’n vaccin kennen we niet. Maar de desastreuze gevolgen van het coronavirus kennen we wél. Dan is die beslissing over vaccineren toch niet zo moeilijk meer?

_{Marlies Jansen, Oegstgeest, 55, leest alles behalve de sportpagina’s. Brieven schrijven aan de krant is het alternatief voor de gesprekken bij de koffieautomaat op kantoor.}

Op slot

Nederland is op slot. In lockdown sluiten we het jaar af en in lockdown gaan we 2021 in. De corona-overheidsmaatregelen beperken en onderdrukken ons op vele gebieden en de impact hiervan is groot, zowel vóór als achter gesloten deuren; onder jongeren, bejaarden, ouders, complotdenkers, zorgpersoneel, antivaxers, het koningshuis, ondernemers, thuiswerkers, kunstenaars, winkeliers, horeca, dementerenden, leerkrachten, relschoppers, studenten. Kortom: alle 17 en een beetje miljoen Nederlanders.

Maar wat kiezen wij: gaan wij ook op slot of blijven we open? Die keuze is aan ons, in elk moment. Onze impact reikt veel verder dan de vier muren van ons thuiskantoor of de grenzen van ons land. Er wordt al bijna een heel jaar gesproken over wat we niet meer kunnen, mogen en doen. Als je niet oplet ga je daar zelf ook van ‘op slot’.

Laten we ons richten op wat wél mag en kan in de anderhalvemeter-samenleving met verplicht mondkapje. Goed voor jezelf zorgen, je hart openhouden, elkaar liefhebben en waarderen, van je laten horen en er zijn voor elkaar. Laten we er een lockdown met een gouden randje van maken.

Daar hebben we geen vuurwerk voor nodig, maar elkaars begrip- en liefdevolle aanwezigheid.

_{Mariette Reineke, 48, Amsterdam, schrijver en ‘relatie met jezelf’-coach. Hobby: mensen.}