Discrimineren mag niet, om welke reden dan ook. Tot het ouderen betreft

In verband met corona was er in de Tweede Kamer ineens veel te doen over voorrang op de intensive care. De specialistenvereniging bleek een draaiboek te hebben waarin staat dat, als er geen medische argumenten meer zijn voor een volgorde, jongeren voorrang hebben op ouderen. Minister Van Ark zag er niets in, discriminatie is verboden en dus ook leeftijdsdiscriminatie. Gelijk heeft ze. We worden doodgegooid met het antidiscriminatie-artikel 1 van de Grondwet. Onderscheid maken mag niet, om welke reden dan ook. Tot het over ouderen gaat. Dan is alles plotseling anders.

Tot mijn verbazing was een forse meerderheid van de Kamer het niet met de minister maar met de specialisten eens. Tijdens het coronadebat dinsdag hadden we urenlang zitten kijken naar een wezenloze discussie, over aantallen prikken, dozenbezorging, koeltemperaturen en prikstraten. Kortom een ratjetoe van zaken die de ambtenarij normaliter hoort af te handelen. Arme Hugo de Jonge. Tot er een wezenlijke politieke vraag aan de orde kwam: die over voorrang op de ic’s. Toen kroop het merendeel van de fracties in zijn schulp, met verwijzing naar de wijsheid van de specialisten waar de politiek voor zou moeten buigen.

Terwijl deze vraag nu juist het medisch specialisme voorbij is. Politiek is toegepaste ethiek, zei Bolkestein ooit. Hier had de Kamer zich bij uitstek wel in moeten mengen, wat mij betreft in de geest van Van Ark. Zij zei dat het noch aan de staat, noch aan de artsenij is om zich met de waarde van het persoonlijke leven te bemoeien. Zo is het. Denk aan het voorbeeld van een alleenstaande witte man van 39, die maar op zijn bank hangt en wie weet een virusontkenner is; moet die vanwege zijn leeftijd voorrang hebben boven een zwarte vrouw van 40 die vier kinderen opvoedt en voor de Nierstichting langs de deuren gaat?

Ga er maar aan staan, zou ik zeggen. Toch is deze vergelijking niet waarom het de specialisten te doen is. Het gaat ze in de eerste plaats om het nog niet geleefde deel van het leven. Jong en oud moeten gelijke kansen – ‘opportunities’ – krijgen op een lang leven. De gevierde Diederik Gommers zei erover dat ‘ouderen langer van het leven hebben genoten’, en om die reden hun plaats op de ic moeten afstaan. Hier gloort zoiets als ‘leeftijdsprivilege’ waaraan het draaiboek soelaas wil bieden.

Zo’n recht op een even lang leven wekt de indruk dat men niet kan verkroppen dat ziekte en dood willekeurig kunnen huishouden. Er mag ook niet van het draaiboek worden afgeweken, want dat zou maar tot ongelijkheid leiden. Dat is Nederland: alles geprotocolleerd uit angst dat een ander beter af zou zijn, tot aan de onbekende toekomst toe. Het wonderlijke is dat zelfs de ChristenUnie zich achter deze gedachte schaarde.

Hersenspinsels over jongeren die nog geen ‘opportunities’ hebben gehad, deden me denken aan een optreden van Barbara Baarsma een tijdje geleden bij DWDD. Zij bepleitte dat bij verkiezingen de stem van jongeren zwaarder moet wegen dan die van ouderen. Jongeren hebben immers een langer leven voor zich en moeten dus meer invloed hebben. Ik zat me te verbijten voor de tv, aangezien de crux van democratie nu juist is dat alle stemmen even zwaar tellen, die van de stratenmaker en van de hoogleraar, van zwart, blank of bruin, en dus ook die van jong of oud.

Dit elementaire idee van burgerschap lijkt aan de verliezende hand, door allerlei aanspraken van groepen die zich, elk op hun eigen manier, achtergesteld voelen. Zaterdag nog hadden we een interview in de krant met de Amerikaanse politicoloog Roman Krznaric, die zich opstelt als de zaakwaarnemer van toekomstige generaties. Voorheen hadden ouderen de wijsheid in pacht. Tegenwoordig maken zij zich schuldig aan ‘ziekelijk kortetermijndenken’, en vernielen ze de wereld op kosten van toekomstige generaties. Krznaric is niet hun enige woordvoerder. Er is inmiddels een hele filosofische tak die redeneert vanuit mensen die nog geboren moeten worden. Er wordt zelfs namens hen geprocedeerd tegen een bedrijf als Shell.

Generaties die nog niet bestaan, maar wel al belangen hebben, die kennen we al van het anti-abortusactivisme. Maar ik denk niet dat dat hier de bedoeling is. Krznaric vertelde in de krant immers dat hij weet dat de toekomstige generaties progressief zullen zijn en zich om het klimaat gaan bekommeren. Toch zegt die vergelijking met de anti-abortusbeweging wel iets over zijn denkwereld. In beide gevallen is er een kracht die ons eigen kleine belangetje overstijgt. Ideeën over het einde van de wereld, door toedoen van God of het klimaat, daar zit niet zo heel veel licht tussen.

Wie zoals Krznaric al weet wat de toekomst gaat brengen, is domweg geen democraat. Met een eerdere poging om de toekomst vast te leggen, de klassenloze maatschappij, liep het niet goed af. De gedachte achter democratie is zelfbeschikking. Iedereen mag meedoen, iedereen mag stemmen. Ook domme mensen en ouderen. Een opvatting die nu dom lijkt, kan straks toch de juiste zijn geweest. Het verkeerde kan worden hersteld, bijvoorbeeld door een andere regering te kiezen. Wie spreekt namens toekomstige generaties weet al wat er op het spel staat. Hij heeft geen kiezer nodig, want de kortzichtigheid van de kiezer zit maar in de weg. Je zult ze de kost moeten geven die er zo over denken. Zelf hou ik me liever vast aan de bekende wijsheid van Keynes: het enige dat vaststaat, is dat we op de lange termijn allemaal dood zijn.