Opinie
Dictatuur van de electorale meerderheid
Turkije Europese leiders feliciteren en vleien de Turkse president Erdogan als eunuchen in de harem van een Osmaanse sultan.
Jaren geleden voerde ik in Beiroet een gesprek over democratie met een Libanees die tot mijn verbazing plotseling een vergelijking maakte met het islamitische idee van jihad. Wanneer er over democratie werd gesproken, wisten wij Europeanen direct wat hiermee bedoeld werd op grond van onze eeuwenlange ervaring. Voor Arabieren daarentegen was dit een warrig begrip omdat zelfs de meest brutale regimes in de regio zich democratisch noemden.
Europeanen hadden volgens hem dezelfde Babylonische spraakverwarring over de islamitische jihad die voor Arabieren volstrekt duidelijk was. Vanaf de lagere school had hij geleerd dat dit de gewapende strijd tegen de ongelovigen was. Niks innerlijke strijd en soefi's.
Overwinning van de democratie
Deze Libanees ging er indertijd vanuit dat Europeanen een zevende zintuig hadden waarmee ze haarfijn aanvoelden wat de essentiële waarden van democratie waren. Wie echter de reacties beluisterde van Europese leiders op de recente mislukte staatsgreep in Turkije bleef vertwijfeld achter. Ze buitelden over elkaar heen om president Erdogan te feliciteren met diens vermeende overwinning van de democratie en rechtsstaat, terwijl intussen talloze activisten en academici in Turkse gevangenissen verblijven, omdat ze het gewaagd hadden een petitie te ondertekenen waarin werd opgeroepen tot vrede in Turks Koerdistan. Een stad als Diyarbakir begint steeds meer te lijken op het Syrische Aleppo.
Na de coup
De mislukte Turkse coup van 15 juli zal waarschijnlijk de annalen ingaan als de meest amateuristisch uitgevoerde staatsgreep ooit. Dat roept vragen op. Wat bijvoorbeeld te denken van de verklaring van een van de coupplegers die had deelgenomen aan de blokkade van de brug over de Bosporus in Istanbul en die zei dat hij eigenlijk dacht dat hij deelnam aan een militaire oefening?
Binnen 24 uur na beëindiging van de coup waren reeds 2.745 Turkse rechters ontslagen. Dit is slechts mogelijk geweest als er al lijsten bestonden met namen die lang van tevoren zorgvuldig waren opgesteld. Dit is althans de mening van EU-commissaris Johannes Hahn.
Turkije heeft veel ervaring met militaire coups die het leger in het verleden meestal verdedigde met de bewering dat de seculiere Kemalistische republiek in gevaar was.
De coupplegers van 15 juli schreven echter in een verklaring dat ze in Turkije juist de democratie en rechtsstaat wilden herstellen. Blijkbaar beschouwden ze het seculiere karakter van Turkije reeds als een gepasseerd station, wat geïllustreerd werd door het feit dat in heel Turkije vanuit moskeeën werd opgeroepen om de straat op te gaan. Het ultieme bewijs dat de scheidsmuur tussen religie en politiek in Turkije is gevallen.
Met deze coups heeft Turkije eerder te maken gehad
De couppoging van vrijdag in Turkije is niet de eerst militaire machtsgreep. Sinds de Tweede Wereldoorlog wierpen militairen al vier keer eerder het bestaande bewind in het land omver. Een overzicht.
Turkije als risico
Los van alle democratische perikelen, is het belang van Turkije en dan vooral dat van het Turkse leger voor de NAVO dramatisch toegenomen in verband met de strijd tegen het internationale terrorisme. De mislukte staatsgreep maakt duidelijk dat Turkije ook op dit gebied een risicofactor is geworden.
Het is geen geheim dat het autoritaire optreden van president Erdogan de Turkse samenleving scherp polariseert en het meest rampzalige wat dergelijke samenlevingen kan overkomen, is een tweedeling binnen het leger. Dit gebeurde in 2012 bijvoorbeeld in Jemen toen belangrijke militaire eenheden weigerden de nieuwe president Mansour Hadi te erkennen en loyaal bleven aan ex-president Saleh.
Het leger
Duidelijk is dat de mislukte coup van 15 juli werd uitgevoerd door segmenten van de Turkse krijgsmacht, maar volstrekt onduidelijk is op hoeveel openlijke of heimelijke steun ze konden rekenen binnen de onderdelen. Het Turkse leger is dus intern verdeeld geraakt met als consequentie dat de Turkse regering de strijdmacht niet meer kan vertrouwen.
Onrust en instabiliteit in het leger zullen daarom de komende jaren de norm worden en dit geschiedt op een uiterst cruciaal moment waarop Turkije de militaire macht juist hard nodig heeft voor de strijd tegen de eigen Koerden en de IS-netwerken in het land.
Te verwachten is bovendien dat de verhoudingen met de Verenigde Staten verder zullen verslechteren omdat Turkije de uitlevering eist van de in Pennsylvania wonende Turkse geestelijke Fethullah Gülen. De Turkse premier Yildirim dreigde reeds dat degenen die Gülen steunen in oorlog zijn met Turkije. De Verenigde Staten kunnen Gülen echter niet uitleveren omdat ze weten dat deze in Turkije reeds veroordeeld is voordat hij berecht wordt.
'Turken zijn ongemakkelijke partner voor VS'
Zullen de VS geestelijke Gülen uitleveren aan Turkije? Nee, denkt defensiedeskundige Ko Colijn (+), en dat zullen de Turken moeten slikken.
Godsgeschenk
De gebeurtenissen van de afgelopen periode lieten zien dat Turkije ten diepste een Midden-Oosters land is waar democratie vaak lijkt op de dictatuur van de electorale meerderheid. Europese leiders blijven president Erdogan ondertussen feliciteren en vleien als eunuchen in de harem van een Osmaanse sultan.
Erdogan tenslotte is in de wolken met de hele gang van zaken blijkens zijn in euforie uitgesproken woorden dat hij de mislukte coup beschouwt als een waar godsgeschenk. Woorden die te denken zouden moeten geven.
Martin Janssen is arabist en woont in de Jordaanse hoofdstad Amman.
