Derks was een formidabele mythevormer, van zijn eigen mythe, en een man met een grote fantasie

Frans Derks (1930-2020) liet als scheidsrechter nooit een Duitse club winnen, vanwege WO II. En hij was flamboyant. Het was deze week overal te lezen, op de site van Veronica Inside onder meer waar werd gemeld dat de flamboyante oud-scheidsrechter Frans Derks was overleden en in de strijd om aandacht als lokkertje een citaat van Johan Derksen werd gebruikt: ‘Hij liet nooit een Duitse club winnen.’

In zijn column in het AD refereerde ook Hugo Borst aan deze gewoonte van Derks. Behalve ‘bizar’ was dit vergelding voor het oorlogsleed dat zijn familie was aangedaan, schreef Borst. Derks had het zijn vader beloofd, op diens sterfbed. In mei nog werd hij door VI in een kop ‘de scheidsrechter die nooit een Duitse club liet winnen’ genoemd.

In het tv-programma Veronica Inside beende Derksen de anekdote maandag verder uit. Derks gaf tegenstanders van Duitse ploegen vaak een strafschop, zomaar. Doelpunten van Duitsers keurde hij achteloos af. Iedereen lachen natuurlijk in de studio. Het sterfbed van pa Derks werd er ook nog even bijgehaald.

De anekdote is onuitroeibaar, ook al klopt er weinig van. Derks floot in 22 jaar slechts één wedstrijd van een Duitse club, FC Köln, in 1976. De tegenstander was GKS Tychy. De Duitsers hadden de eerste wedstrijd met 2-0 gewonnen. De return in Polen eindigde in 1-1, FC Köln ging met gemak door naar de tweede ronde van de UEFA Cup.

Het naoorlogse verzet van Frans Derks werd voor de eerste keer genoemd in een interview met Johan Derksen in VI uit 1986. Zijn (katholieke) vader was een man die ‘in de oorlog een geweldige klap voor zijn kanis’ had gehad. Zijn moeder was joods.

Hij noemde zichzelf een notoire moffenhater. ‘Geef ze geen duimbreed, want het gebeurt weer.’ Tijdens de oorlog was het gezin vanuit het Limburgse Vaals ‘om veiligheidsredenen’ naar Breda verhuisd, zei hij. ‘Vanaf dat moment ben ik me gaan verdiepen in het gedrag van Duitsers.’

Wat die studie precies voor gevolgen had, is onduidelijk. In het digitale krantenarchief Delpher is bijvoorbeeld te vinden dat Derks in 1972 met genoegen terugkeek op een interland in Düsseldorf, West-Duitsland – Zwitserland, ondanks de grote zege (5-1) van de Duitsers. Hij was een van de grensrechters.

Een jaar later zong hij uit volle borst mee op de single We gaan naar München, een vrolijke meezinger die verwees naar het WK 1974 in West-Duitsland. In dat jaar kreeg Derks in Breda bezoek van het AD, voor een reportage over zijn grote schoonmaakbedrijf, ABC. Daarin valt vooral deze zin op: ‘Momenteel nemen werknemers van het Bredase bedrijf in Duitsland 100.000 militaire graven onder handen.’

Het roept de vraag op wat er waar is van al die andere sterke verhalen waar Derks zijn hele leven mee strooide, tot groot vermaak van zijn toehoorders, ook ik. Derks was een formidabele mythevormer, van zijn eigen mythe, en een man met een grote fantasie.

Maar als het persoonlijk werd, bijvoorbeeld over de oorlog, zweeg hij; en niet vanwege trauma’s, is het sterke vermoeden. Toen journalist André Hoogeboom in 2010 – in 2018 volgde een herdruk - een boek over Derks schreef, stuitte hij in de urenlange gesprekken op wat hij een muur van ijdelheid noemt.

Hij kwam er niet doorheen, zegt Hoogeboom. De ouders van Derks, de oorlog en het familieleed, de reden van de verhuizing naar Breda: geen woord. ‘Hij was alleen geïnteresseerd in een standbeeld van hemzelf.’

Dat standbeeld is er gekomen, deze week in de media, en terecht, want Frans Derks was een topkerel. Tegelijkertijd overheerst het gevoel dat we er toch zijn ingetuind.