De winst van BBB is hoopgevend, want we zitten op het normale politieke speelveld

Het fascistische ‘Forum voor Democratie’ werd vier jaar geleden in drie provincies en in de Eerste Kamer de grootste partij. Nu is het bijna weggevaagd en afsplitsing JA21 is betrekkelijk klein gebleven. Dat is hoopgevend.

Het potentieel voor extreem-rechts is daarmee heus niet ineens verdwenen. In plaats van uit overtuiging kunnen kiezers ook zijn weggelopen bij Forum omdat het niks voor elkaar kreeg en uiteen viel. Daarbij is de omvang van de PVV, die maar iets minder rabiaat is, nog steeds aanzienlijk.

En toch zien we een uitslag waarbij radicaal- en extreem-rechts zijn verzwakt. Want nee, BBB valt daar niet onder.

Genoeg redenen voor zorg. BBB is twee handen op één buik met de agrolobby, net als van oudsher het CDA. Voorvrouw Caroline van der Plas doet regelmatig aan misleiding over de staat van de natuur. Ze had zich zeker in het begin heviger kunnen verzetten tegen de intimidatie en het geweld die gelijk opgingen met de boerenprotesten. En dat BBB meestemt met PVV en Forum voor een motie die economische migranten verwijt te ‘parasiteren op onze verzorgingsstaat’ is verwerpelijk.

Maar BBB voert, heel anders dan radicaal- en extreem-rechts, geen aanvallen uit op de democratische rechtsstaat. Meningsverschillen kunnen op een normaal politiek speelveld worden uitgevochten. En dat zo veel mogelijk Nederlanders zich op dat veld vertegenwoordigd weten, is van onschatbare waarde.

De BBB-aanhang is groot en dus divers, maar lijkt in elk geval voor twee deels overlappende groepen een grote belofte in te houden: bewoners van landelijke gebieden en mensen uit het hele land die teleurgesteld zijn in het openbaar bestuur. Over die laatsten heeft Van der Plas het bijna net zo veel als over boeren. Het is ook niet te onderschatten dat ze heeft gezegd nooit in een landelijke coalitie te gaan zitten met Mark Rutte, onder meer vanwege zijn verantwoordelijkheid voor het leed door de gaswinning in Groningen. Vergelijk dat met PvdA en GroenLinks, die direct na het toeslagenschandaal om een plekje bij hem in de Trêveszaal bedelden.

Binnen de spraakmakende klasse wordt nogal eens de neus opgehaald voor de waarneming dat Van der Plas in gewone, begrijpelijke taal spreekt, als gedeeltelijke verklaring voor haar succes. Dat weten we nu wel, is het idee. Maar weten we het écht wel?

Die vaststelling gaat over meer dan zieltjes winnen. Het is ondermijnend voor de samenleving dat een groot deel van het bestuur voor een groot deel van de bevolking niet te volgen is. En daar schuilt veel achter. Want politici en bestuurders zijn niet alleen slecht te volgen doordat zij in jargon vervallen of moeilijke woorden gebruiken. Als je bijvoorbeeld luistert naar de zinnetjes van CDA-leider Hoekstra, een consultant die van bovenaf door een bestuur op zijn plek is gezet, proef je ook direct dat ze zijn bedacht omdat de adviseur van dienst meende dat ze op dit moment de minste schade zouden aanrichten, maar dat Hoekstra net zo goed bereid was geweest het tegenovergestelde te beweren. Gewoon praten is moeilijk als er geen overtuiging achter zit.

BBB voorziet ook in een gebrek aan diversiteit. Daar is terechte aandacht voor wanneer het gaat om migrantenafkomst of gender. Moeilijker grijpbaar maar niet minder legitiem is de behoefte om politici te zien die niet Ons Soort Mensen zijn. Het is misschien een beetje koket dat Van der Plas zichzelf filmt tijdens een campagnestop op de huishoudbeurs. Maar vraag je af: welke andere politieke kopstukken zouden daar kunnen rondlopen zonder dat het ongemakkelijk wordt? Er vallen er nogal wat af.

We hebben afgelopen week een schreeuw om vertegenwoordiging en inspraak gehoord. Het lijkt me zonde om die niet te beantwoorden met een teken van goede wil. Het kabinet kan zeggen: de halvering van de stikstofuitstoot in 2030 móét nu in de wet. Je kunt ook zeggen: wanneer BBB zich met deze enorme achterban vastlegt op 2035, is dat winst – die deadlines zijn toch vaak papieren werkelijkheden. D66 zegt: onteigening van boeren moet nú geregeld, als stok achter de deur. Je kunt ook zeggen: die onteigening zou een laatste middel zijn en vermoedelijk verzanden in onaangename rechtszaken tussen staat en burger, dus we halen eerst de bulk binnen met grootschalige vrijwillige uitkoop. We wilden toch ook geen overheid meer die burgers bij voorbaat wantrouwt?

Ik begrijp dat het moeilijk is om het succes van BBB met relativering te bekijken wanneer je de volle omvang van de klimaatcrisis tot je hebt laten doordringen. Er is immers geen seconde te verliezen. En het staat vast dat de opkomst van BBB de toch al labbekakkerige Nederlandse houding alleen maar erger maakt. Maar de strijd voor een beter klimaat is niet alleen urgent, hij is er ook een van de lange adem. Zonder een voorhoede als Extinction Rebellion beweegt er niets. Aan de andere kant ligt het gevaar op de loer dat alle voorstanders van een verstandig klimaatbeleid over de BBB-aanhang denken: we moeten van die mensen winnen. Terwijl je ook altijd types nodig hebt die denken: we moeten die mensen vóór ons winnen. De opgave is niet alleen om klimaatrampen af te wenden – dat is al heel moeilijk – maar om dat te doen met een samenleving die een beetje heel blijft. Dat is helaas nóg moeilijker.