De verslaggeving over corona is schadelijker dan het virus zelf

Informatiestromen die epidemische vormen gaan aannemen. En dan vaak ook nog tot de categorie fakenieuws behoren? Dat heet tegenwoordig een infodemic. Er zijn meerdere definities en beschrijvingen van de term infodemic. Een goede is: ‘Een excessieve hoeveelheid informatie betreffende een probleem, die het vinden van een oplossing belemmert.’

Inmiddels nemen infodemics verontrustende vormen aan. Zij bedreigen onze samenleving (het omgaan met elkaar, complottheorieën, hetzes, enzovoort) en via paniek en desinformatie ook onze economie en gezondheid. Recente voorbeelden zijn de commotie omtrent het coronavirus, de beïnvloeding van verkiezingen in de VS en het vermeende hoge energieverbruik van elektrische auto’s.

Het meest in het oog springende onderwerp is nu uiteraard het corona­virus covid-19. De beeldvorming hierover is veranderd in een soort emergency control room, bestaande uit on­linenieuwsberichten. De leek kan zich elk kwartier weer verder ongerust maken of zelfs in paniek raken over hoe erg het allemaal wel niet is. Ondanks het feit dat gerenommeerde virologen onderschrijven dat covid-19 in wezen niet veel verschilt van een wat zwaardere variant van de ‘normale’ griep, is het hek van de dam.

Carnavalsoptocht

Vraag je zelf echter eens af: zou een grieperig persoon in een carnavalsoptocht die het halve dorp besmette vorig jaar de voorpagina van de krant hebben gehaald? Nee dus. Hetzelfde geldt voor de circa 2.000 doden die bij de vorige griepgolf in Nederland vielen.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft Silicon Valley en de techgiganten in de sociale media er zelfs al eerder op aangesproken dat een uitbraak van fakenieuws toch echt zeer ongewenst is. Zeker bij een onderwerp als covid-19. De desinformatie verspreidt zich nog sneller en uitgebreider dan het virus zelf.

Uiteraard, nieuws blijft natuurlijk nieuws. Maar dan wel het op feiten gebaseerde nieuws. En niet: negatief verkoopt beter, komt in mijn kraam goed van pas, is handig om opponenten te beschadigen en de bevolking naar je hand te zetten. Fakenieuws in epidemische vormen is een ernstiger kwaal dan menigeen denkt. Het schaadt bij covid-19 bijvoorbeeld het vertrouwen in de wetenschap, gezondheidszorg en in beleidsmakers.

Bovendien veroorzaken de ontstane sociale onrust en paniek grote economische schade. Om het nog maar niet te hebben over politieke beïnvloeding, het omdraaien van klimaatbewijs en hetzes tegen bepaalde bevolkingsgroepen, zoals nu de Chinezen.

Mondkapje

Het grote publiek weet ook niet meer waar het aan toe is. Moet je tegen covid-19 nu wel een mondkapje dragen of niet? Het Rode Kruis vaardigt een richtlijn uit over het gebruik en kort daarop zegt een viroloog dat het niet helpt? En volgens de definitie is een griepepidemie een getal van 58 op de 100 duizend mensen die zich met bijbehorende klachten bij de huisarts melden en van wie 10 procent positief op influenza wordt getest. Zover is het corona­virus nog lang niet.

En hoe kan je nu op al die aantallen van deze infodemic varen als het gros van de besmette personen niet tot nauwelijks ziek wordt en dus buiten beeld blijft en voornamelijk de personen die zich wel bij de huisarts melden en positief worden getest, meetellen. En de thuisblijvers dan? De getallen over de ernstig zieken en doden die op de intensive care van het ziekenhuis zijn geconstateerd en getest, zijn duidelijk. Maar wie bleven er buiten beeld?

Mazelen is waarschijnlijk besmettelijker dan covid-19. En als je in de auto of op de fiets stapt, is de sterftekans aanmerkelijk hoger dan het risico dat je wordt besmet met het coronavirus én eraan overlijdt.

Bestrijding

Op paniek over uit hun verband gerukte cijfers zit niemand te wachten. Wel op het gezamenlijk aanpakken van de virusbestrijding. Dat legt een belangrijke verantwoordelijkheid bij de media, politici, beleidsmakers en de gezondheidszorg. Leid de informatievoorziening in juiste banen en bestrijd fakenieuws.

Gelukkig weten Facebook, YouTube, TikTok, Google en Twitter al aardig hoe om te gaan met nepnieuws en recentelijk ook met infodemics. Met slimme filters, patronen herkennende kunst­matige intelligentie en deskundige webredacties wordt naarstig gespeurd naar feitelijke onjuistheden bij de informatievoorziening. Covid-19 is daar nu een belangrijk nieuw onderwerp bij geworden.

Daarnaast doet ook een groeiend aantal webcommunities dienst als factcheckers. Klopt het en kan het ­allemaal wel, wat er op internet en sociale media staat? Hetzelfde geldt voor wat kranten, journaals en nieuwsbulletins melden: klopt het wel wat daarin wordt beweerd over covid-19?

De bestrijding van deze infodemic is net zo belangrijk, zo niet belangrijker dan het aanpakken van het corona­virus zelf.

_{Ulco Schuurmans is arts maatschappij en gezondheid.}