De sierlijke Neder-Bosniërs integreren voorbeeldig, maar hun land stroomt leeg

Een vriend vroeg mij onlangs waarom ik mij zo thuis voel hier in Bosnië. Terwijl velen wegtrekken, maak ik er mijn heimat van. Dus wat vind ik er nou fijn aan? Er zijn tientallen redenen, waaronder de liefde en the way of living, maar diep in mijn hart hangt het ook samen met de hoffelijkheid van de mensen.

Hun sierlijke gedrag dat niet als onderdanig wordt gezien. De Bosniër ziet bescheidenheid juist als een ultieme vorm van voorkomendheid. Zowel hier in Sarajevo als bij de diaspora in Nederland. En dat zijn wij grotendeels in West-Europa kwijtgeraakt. Ook in de Lage Landen.

Vandaar dat we zo betrekkelijk weinig over Bosniërs weten. Terwijl wij ze eigenlijk mogen prijzen. Wist u dat van alle migrantengroepen bij hen de werkeloosheid tot de laagste en het onderwijsniveau tot de hoogste behoort? De Neder-Bosniër scoort op veel fronten beter dan een autochtone Hollander. Zij schonken ons een van de meest succesvolle integratieprocessen uit de Nederlandse geschiedenis. En dat alles deden zij stilletjes. Want met verhalen over welslagen, of die over het grote verdriet, loopt een Neder-Bosniër niet te koop.

Hartenleed

Toch verdienen hun zorgen geen terughoudendheid. Zeker nu de pijn van toen geruisloos wordt omgesmolten in het hartenleed van het hier en nu. Voor de tweede maal in dertig jaar moeten Bosniërs lijdzaam toezien hoe jong en oud massaal hun moederland verlaat. Noodgedwongen stappen zij in de vluchtsporen van hun families.

Deze thematiek verwerkte ik onlangs in een theatervoorstelling die ik voor het Bosnisch Nationaal Theater regisseerde. Na afloop van de persconferentie stapte een journaliste met tranen in haar ogen op mij af: ‘Nu mijn zoon zegt dat-ie graag arts wil worden, weet ik dat we nog maar kort samen zullen zijn voordat hij ons definitief verlaat.’

Ze schrok zelf van haar emoties en bood verontschuldigen aan. Maar zij is niet de enige moeder in tranen. Er vindt inmiddels een heuse exodus plaats. 55.000 mensen emigreren ieder jaar naar het buitenland. Voornamelijk hoogopgeleide jongeren. Ditmaal niet door kogels en granaten weggejaagd, maar door een doodnormale baan in Europa aangetrokken. ‘Wat voor ‘n toekomst heeft mijn kind hier nog?’, vroeg de journaliste zich af.

Terwijl wij uit de persconferentie weglopen, vraag ik nog aan de jonge acteur Harun of hij Bosnië ook zou verlaten als hij genoeg inkomen had. ‘Nee, natuurlijk niet! Maar, voor mijn toekomst heb ik geen keuze. Ik moet naar het buitenland om ervaring op te doen. Na een paar jaar wil ik weer terugkomen om mijn opgedane kennis met anderen te delen.’

Maar uit onderzoek blijkt: eenmaal vertrokken naar het buitenland komen weinigen nog terug. Er is een wil, maar geen weg.

Impasse in gezinnen

Het zijn hartverscheurende toestanden die symbool staan voor de impasse waarin veel gezinnen zich momenteel bevinden. Jongeren willen eigenlijk helemaal niet weg. Maar die oom of tante in Nederland of Duitsland biedt vaak een reddingsboei aan.

Europese economen leggen jongeren als Harun langs de neoliberale meetlat. Hun geldmachine vernietigt de factor menselijkheid. Technocraten leggen het ons uit als een win-win situatie. Maar het zijn fiscale mantra’s die door internationale rapporten vrijwel volledig worden ontkracht. In werkelijkheid is er geen hoffelijke wederkerigheid.

De brain drain ontneemt de armere landen hun waardevolste bezit: de jonge mensen die juist hard nodig zijn om een land uit de armoede te halen. En Europa? Zij gedraagt zich als een ware profiteur. Het binnen hengelen van goedkope en hoogopgeleide arbeidsmigranten is een Europese sport geworden. Daar is niets bescheidens aan.

Niemand verlaat zomaar zijn land. Het moeten achterlaten van huis en haard is niet in economische termen uit te drukken. Slechts in zielenpijn. Verspreid over generaties. Met nog maar 2,7 miljoen inwoners blijft Bosnië flink exporteren. Busladingen vol. Wie achterblijft, is politiek gegijzeld en economisch verlamd in dit prachtige land dat sinds het einde van de oorlog onder internationale curatele staat.

Nick Teunissen is theatermaker, regisseur en schrijver en woont in Sarajevo. Hij is in de maand juni gastcolumnist op volkskrant.nl/opinie.