De oud-premier is terug uit Brussel: tijd voor een ‘Tusk-effect’ in Polen?

Houd u vast: de messias is terug op aarde, en hij luistert naar de naam Donald Tusk. Na zeven lange jaren in de Brusselse wandelgangen is de oud-premier van Polen terug in eigen land. Tusk moet de moegestreden centrumpartij Burgerplatform (PO) nieuw leven inblazen, na vijf jaar vergeefse oppositie tegen de spookrijderspolitiek van de ultranationalisten van Recht en Rechtvaardigheid (PiS).

Een verslaggever van Newsweek Polska kwam de temperatuur opmeten in het centrum van havenstad Gdansk, waar Tusk maandag zijn rentree opluisterde met een toespraak. Duizenden scandeerden zijn naam. ‘Ik heb tranen in de ogen, zo blij ben ik’, jubelde een gepensioneerde. Een ander: ‘Tusk is onze enige hoop. Ik wil niet dat mijn kinderen opgroeien in een tweede Wit-Rusland.’

Vrolijke picknick

Interessanter dan de vrolijke ‘picknick’ (in de woorden van Newsweek) is de vraag of hij het in zich heeft PiS bij de stembus te verslaan. Is er sprake van een ‘Tusk-effect’, zoals het oppositie-georiënteerde dagblad Gazeta Wyborcza enigszins voorbarig optekende? Ja en nee.

In de peilingen kreeg de coalitie van Burgerplatform er 5 procentpunten bij, waarbij de krant meteen opmerkte dat die winst vooral ten koste ging van een andere oppositiebeweging, ‘Polen 2050’ van Szymon ­Holownia. Bij de rechtse coalitie van PiS – goed voor bijna eenderde van het electoraat – komt Tusk nog niet in de buurt.

Toch heerst er ook aan rechtse zijde een lichte hysterie, het Tusk-virus trekt zich van partijlijnen weinig aan. Wiadomosci, het propagandistische avondjournaal van staatszender TVP, haalde een oude truc van stal: maak de vijand zwart door hem met buitenlandse krachten te associëren. ‘Terugkeer Tusk maakt Duitsers blij’, luidde de kop.

Boze buurman

Wat goed is voor de boze buurman, kan nooit goed zijn voor de doorsnee-Pool. Het journaal monteerde er beelden bij waarop te zien was hoe de man een paar woordjes Duits had gesproken op een partijcongres van bondskanselier Merkels christendemocratische CDU.

Van oudsher doen Tusk en zijn partijgenoten het goed in de grote steden. Maar om PiS te verslaan zal hij ook daarbuiten moeten winnen, aldus columnist Michal Kolanko in Rzeczpospolita, en daarin schuilt de grootste opgave.

In het gematigd-katholieke weekblad Tygodnik Powszechny noteerde journalist Pawel Bravo dat Tusk tot nu toe hetzelfde simplistische wereldbeeld hanteert als zijn tegenstanders. Bij zijn aantreden zei hij dat ‘het kwaad’ vandaag over Polen regeert. ‘Je moet beginnen bij het eerste gebod: als je het kwaad ziet, vecht er dan tegen en vraag niet om aanvullende redenen.’

Dubbelzinnig

Door vijf jaar PiS in zulke zwart-wit-termen af te schilderen, behandelt Tusk zijn potentiële electoraat als kleine kinderen, aldus Bravo. De oogst is een stuk dubbelzinniger dan soms wordt gedacht, en dan met name op sociaal vlak: tienduizenden gezinnen hebben geprofiteerd van het grootste sociale programma (‘500-plus’) sinds 1989. Van armoedebestrijding is serieus werk gemaakt. Van een Europees geschoolde politicus als Tusk ‘mag je meer verwachten’, schrijft Bravo.

Verkiezingstijd is het overigens nog lang niet. Die verkiezingen staan gepland voor 2023.

Maar de verwachtingen zijn zo hooggespannen dat commentator Jacek Zakowski (wederom Gazeta Wyborcza) zich verstoutte een vergelijking te maken met de komedies van de Russische schrijver Tsjechov. ‘De afgelopen jaren was Tusk als een geweer dat theatraal aan de muur hing en op een dag afgevuurd zou worden. We leefden ernaartoe. Het effect zal afhangen van waar het op gaat schieten en wie het zal raken. En dat weten we nog steeds niet.’

Jenne Jan Holtland is correspondent in Boedapest.