De NPO is van en voor ons allemaal

Bepaalt straks Sander Dekker welke televisieprogramma's moeten verdwijnen en welke wel door de publieke omroep mogen worden gemaakt? Begin deze week gooide de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een knuppel in het omroephok met zijn mediabrief aan de Tweede Kamer. Dekker wil af van programma's zonder publiek doel, liefst versneld, per 2016. Hij noemde daarbij expliciet Banana-split en Ranking the Stars. Maar het is niet aan een staatssecretaris om uit te maken welk programma van de publieke omroepen publieke waarde heeft en welk niet. Juist dan krijg je een smalle, elitaire publieke omroep. Een Dekker-omroep.

Neem Bananasplit. Dit komische programma met verborgen camera staat voor veel kijkers symbool voor 'er voor iedereen zijn'. Bananasplit past prima bij de missie en de achterban van AVRO-TROS: 'Betrokken bij de maatschappij, informeren, vermaken en verbinden vanuit een positieve visie.' Stel je voor, je woont in een gezellige wijk, bent lid van de TROS en voldoet jaarlijks je lidmaatschapsgeld. Je betaalt ook nog belasting, zodat de programma's die jij van publieke waarde vindt, gemaakt kunnen worden, zoals Bananasplit.

Prachtig toch? Nee hoor, vindt VVD-staatssecretaris Sander Dekker: hij kan de publieke waarde in Bananasplit niet ontdekken. Er moeten bij de publieke omroep programma's worden gemaakt waarvan de staatssecretaris vindt dat ze publieke waarde hebben. Dat zijn niet jouw programma's. Want staatssecretaris Dekker heeft met zijn VVD-achtergrond en Haagse wethoudersachtergrond een totaal ander idee over welke programma's van publiek geld mogen worden gemaakt, dan jij als TROS-lid in je gezellige buurt. Jij hebt weinig zin in de elitaire en cultureel verantwoorde programmering die de staatssecretaris voorstelt. Jammer dan, je moet er toch aan meebetalen. En hopen dat een volgende staatssecretaris misschien weer anders selecteert. Maar dan is jouw Bananasplit al lang verdwenen.

Elite

De consequentie van Dekkers ideeën laat zich raden: kijkers en luisteraars haken massaal af en over enkele jaren volgt de discussie of een publieke omroep met zo'n kleine achterban, die zo weinig mensen bereikt, wel zo duur mag zijn. Een volgende budgetkorting ligt in het verschiet. We begeven ons precies in een richting waartegen wij en het publiek zich nu juist zo sterk verzetten: een smalle publieke omroep, gericht op de elite.

Wat de staatssecretaris maar niet lijkt te begrijpen: er bestaat niet één set publieke waarden; verschillende groepen in de samenleving koesteren verschillende publieke waarden. Juist omdat die verschillen aanzienlijk zijn, is het belangrijk dat een publieke omroep aan die pluriformiteit gehoor kan geven.

Dekker behoort tot de elite en ziet geen publieke waarde in Ranking the Stars. Hij vindt nieuws belangrijk, cultuur met een grote C (dus niet Jan Smit of drie J's) en educatie. Prima, maar andere groepen mensen zien graag andere programma's op NPO1, NPO2, of NPO3, zoals Bananasplit of Ranking the Stars. Zij herkennen zich in een programma dat zonder commerciële doeleinden het naïeve vertrouwen van mensen in sociaal gedrag met een gimmick (en verborgen camera) op de proef stelt. Zij willen dolgraag weten wat BN'ers van een stelling vinden, waarover ze zelf ook hun mening via internet hebben mogen uiten. Maar die interesse delen ze helaas niet met VVD'er Dekker. Exit Bananasplit en Ranking the Stars.

Tolerantie

Dekker zou een voorbeeld moeten nemen aan een van de grote denkers van zijn liberale partij: John Stuart Mill. Deze filosoof pleitte in de 19de eeuw vooral voor tolerantie, omdat hij vreesde voor een tirannie van de meerderheid. Met Dekkers beperkte opvatting wat van publieke waarde is, jaagt de staatssecretaris juist deze tirannie aan: die van een bevoogdende elite die bepaalt wat van publieke waarde is en wat niet.

Hoewel ik zeker erken dat de publieke omroepen op zoek moeten naar nieuwe vormen van legitimatie, omdat het ledensysteem niet meer functioneert, hebben de omroepen in ieder geval nog wel een basis waarop zij hun keuzes voor bepaalde publieke waarden kunnen legitimeren. Bij KRO-NCRV controleert een commissie uit de ledenverenigingen of de programmamakers op een juiste manier invulling geven aan de publieke waarden van de achterban. Zo'n legitimatie heeft Dekker niet wanneer hij programma's diskwalificeert. De netmanagers van de NPO die volgens Dekker meer macht zouden moeten krijgen, ontberen evenzeer deze legitimatie.

Dekker wijst ter verdediging van zijn beperkte opvatting van publieke waarden op het commerciële domein: die zouden Bananasplit graag maken. Wellicht klopt dat. Maar de nieuwsvoorziening wordt ook prima door commerciële partijen gedragen, zie het RTL-nieuws waarover vriend en vijand oordeelt dat de kwaliteit prima is. Ook de Volkskrant bewijst dat nieuwsvoorziening door commerciële partijen kan worden verzorgd. Dan zou Dekker ook het mes moeten zetten in de nieuwsvoorziening van de NOS.

Dit bewijst weer eens hoe zinloos het is de publieke omroep te definiëren aan de hand van verschillen met het commerciële domein. We kunnen alle publieke zaken immers commercieel uitbaten: ziekenhuizen, wegen, onderwijs.

De essentie van de publieke omroep is dat we als maatschappij omarmen dat media-inhoud wordt geproduceerd om maatschappelijk relevante redenen, anders dan winstbejag. Net zoals bij andere publieke voorzieningen. We laten bij het onderwijs de lichamelijke opvoeding ook niet over aan Perry Sport.

_{Taco Rijssemus is mediadirecteur KRO-NCRV en was directeur bij SBS Productions.}