De nieuwe Duitse regering gaat turbulente tijden tegemoet, ook in de internationale politiek

Op het eerste gezicht zijn de Duitse verkiezingen dit jaar wel héél saai. Op basis van deze saaiheid en de peilingen zou je kunnen denken dat Duitsland en Europa een periode van stabiliteit tegemoet gaan. Maar dat is zeer de vraag.

In de eerste plaats vertellen de peilingen niet het hele verhaal: er kan een verschil zijn tussen het politiek correcte antwoord aan de enquêteur en de uiteindelijke stem. In de tweede plaats zal ongeacht de uitslag de nieuwe regering een stuk instabieler zijn dan de huidige. In de derde plaats gaat het Duitse leiderschap in Europa zwaar weer tegemoet, omdat de andere grote Europese landen in een diepe crisis verkeren.

Ongeloof en cynisme

Antwoorden in peilingen komen lang niet altijd overeen met de werkelijkheid. Dat komt doordat de emoties van de kiezers over netelige thema's als de migratiecrisis en Turkije buiten beeld blijven.

Het ruimhartige, maar impulsieve gebaar van Merkel om in september 2015 meer dan een miljoen migranten binnen te laten, heeft twee jaar later tot ongerustheid bij de bevolking geleid. Het opleidingsniveau van de migranten is zo laag dat de meesten het komende decennium nog niet inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt. Dat maakt integratie moeizaam en duur.

Schandalen als 'Keulen' en aanslagen als in Berlijn maken de onrust compleet. De blijde boodschap van wir schaffen das stuit inmiddels bij grote delen van het electoraat op ongeloof en cynisme. Uit enquêtes blijkt dat een ruime meerderheid van de Duitsers bang is voor terreur, immigratie en de eurocrisis. Kansen voor open doel voor de rechts-populistische AfD. Het kan daarom heel goed zijn dat de AfD het op 24 september heel wat beter gaat doen dan in de peilingen.

Ongeschoren lijsttrekker

Dan de stabiliteit van de nieuwe regering. Rood-groene combinaties zijn dagdromerij. Omdat iedereen tegenwoordig duurzaam is, doen de Grüne het slecht. Met de links-populisten van die Linke valt net zo min te regeren als met de SP. De lastige combinatie van liberalen, Grüne en christendemocraten maakt ook een zogenaamde 'Jamaica-coalitie' niet heel waarschijnlijk.

Daarom zijn er maar twee serieuze opties: een coalitie van Merkel met de liberale FDP of voortzetting van de huidige grote coalitie van SPD en CDU/CSU. De liberalen ontbreken momenteel in de Bondsdag, maar zijn bezig met een wonderbaarlijke wederopstanding. Aardig wat kiezers zijn blijkbaar op zoek naar een beschaafd rechts alternatief voor de AfD. De televisiegenieke en consequent ongeschoren lijsttrekker Christian Lindner doet enorm zijn best. Momenteel staan de liberalen op een kleine 10 procent en slaan ferme taal uit over immigratie en integratie.

De grote vraag is dan ook of de kiezers op 24 september op de regierungsfähige FDP zullen stemmen of toch kiezen voor de AfD. Wanneer de FDP 10 procent of meer scoort, is een 'zwart-gele' coalitie mogelijk. Maar hoe stabiel is een coalitie met een partij die vorige keer niet eens de kiesdrempel haalde?

Wordt de AfD groter dan 10 procent - en dat zou zo maar kunnen - dan gaat dat ten koste van de liberalen en dan blijft de voortzetting van de huidige coalitie als enige optie over. Maar de bloedbaden bij de Franse en Nederlandse sociaal-democraten zijn in Duitsland niet onopgemerkt gebleven. Dat betekent dat de SPD zich van meet af aan assertief en weinig flexibel zal opstellen. Ze moet immers geloofwaardig blijven als verdediger van de 'kleine man'. De zittende regering tussentijds ten val brengen is - anders dan in Nederland - staatkundig heel erg moeilijk, maar het zal zeker een vechtkabinet worden.

Mutti Merkel schutspatroon?

Merkel is op haar best in internationale crises. Of ze de juiste beslissingen neemt is de vraag, maar ze doet tenminste iets en dat kan van haar collega's meestal niet worden gezegd. In de crises rondom de euro, Oekraïne en de migrantenstroom nam Duitsland het voortouw en zette Merkel de wissels om. Daarmee vestigde ze haar reputatie als staatsman (m/v) en bevestigde ze de positie van Duitsland als informeel leider van Europa. Nu de Verenigde Staten in handen gevallen zijn van een verwarde man zal het relatieve gewicht van Europa en daarmee van Merkel alleen maar toenemen.

Vanwege het Duitse verleden kan het Duitse leiderschap nooit écht dominant worden. Het kan alleen gedijen in een sfeer van overleg en compromissen en dat is een goede zaak. Maar tegelijkertijd heeft Merkel een probleem: zijn de andere grote Europese mogendheden nog wel volwaardige gesprekspartners? Of zijn binnenlandse problemen zo overweldigend dat ze zich van Europa afkeren, Duitsland de rommel laten opruimen om vanaf de zijlijn af en toe wat beledigingen roepen?

De Frans-Duitse as was het fundament onder de EU. Die tijd is voorbij, Frankrijk is structureel zwak en herstel is nog ver weg. Wanneer Macron zijn hervormingsplannen werkelijk doorzet, zullen stakingen en demonstraties de komende jaren Frankrijk ontwrichten. Italië ligt al twee decennia politiek en economisch in coma. De samenleving stagneert en de economie krimpt. Groot-Brittannië verkeert in een existentiële crisis en het leiderschap van May is sinds de mislukte verkiezingen zwak. Spanje wordt geteisterd door werkloosheid en de door en door corrupte politiek is verlamd door het Catalaanse separatisme. Oost-Europa isoleert zich in de migranten-discussie en maakt daarbij hartstochtelijk ruzie met Duitsland.

Maar dat is nog niet alles. De Euro-crisis is namelijk nog niet voorbij, die moet nog beginnen. De reden is simpel: de Zuid- Europese traditie van hoge inflatie en geld bijdrukken is onverenigbaar met de Noord-Europese koers van lage inflatie en spaarzaamheid. Het combineren van deze twee monetaire tradities binnen één munt is onmogelijk. Vroeger of later zal er gekozen moeten worden. Dat Duitsland kiest voor de weg van onbeperkt geld sturen naar Zuid-Europese landen is uitgesloten. Dat zou electorale zelfmoord betekenen, het wordt dus buigen of barsten in Euroland.

Chinese verwensing

De komende regeerperiode zal turbulent worden. De nieuwe regering zal geregeld interne conflicten moeten oplossen en de maatschappelijke onrust over de immigranten en de integratieproblematiek zal alleen maar groter worden. De internationale politiek zal in het teken staan van diepe conflicten. Niet alleen onderlinge Europese spanningen , maar natuurlijk ook met Turkije en de Verenigde Staten. Of zoals de bekende Chinese verwensing luidt: 'We gaan interessante tijden tegemoet.'

^{Willem Melching is als historicus verbonden aan de UvA. Van Willem Melching verscheen onlangs Modern Duitsland (AUP).}