De ‘juiste’ geneeskundestudent blijkt vaak wit, vrouw en kind van hoogopgeleiden – door de selectiemethode

Kansenongelijkheid is een lelijk spook, dat vindt tegenwoordig bijna iedereen, met heilige ernst. Het moet niet uitmaken, voor je levensgeluk en toekomstperspectief, waar je wiegje stond. Dat vinden ze ook bij de VVD, de partij die gelooft in een keiharde meritocratie: dat succes vooral eigen verdienste is en iedereen zich kan ‘invechten’. Grappig is dat ‘gelijke kansen’ door partijen die lijnrecht tegenover elkaar staan als argument worden gebruikt. Net zoals het beladen woordje ‘eerlijk’. Ze zijn van elastiek, die woorden. Als je er maar lang genoeg aan trekt, worden ze dun en betekenisloos.

Dat zagen we vorige week in het debat in de Tweede Kamer over de toelating van studenten bij studies met een numerus fixus zoals geneeskunde en tandheelkunde. Er ligt een voorstel tot wetswijziging: naast selectie op grond van door universiteiten zelf gekozen criteria kan loting terugkeren als middel om studenten wel of niet aan te nemen. Minister Robbert Dijkgraaf is vóór, met als argument voor loting: gelijke kansen.

De universiteiten en studentenorganisatie Iso zijn ook voor, net als CDA, ChristenUnie en VVD, maar dan wel op één manier, het zogenoemde Klaas Visser-model, waarbij 25 procent van de kandidaten met de hoogste examencijfers meteen wordt toegelaten en het kwart met de laagste cijfers meteen afvalt; de middengroep mag loten. Het argument van VVD’er Zohair El Yassini: gelijke kansen, een eerlijk systeem dat inspanning beloont.

D66, PvdA, SP en GroenLinks zijn hiertegen, en terecht, met als argument: gelijke kansen. Het Klaas Visser-model sluit een deel van de studenten plompverloren uit. Dat is in strijd met de toegankelijkheid van het hoger onderwijs. Dinsdag stemt de Kamer over de wetswijziging; het is te hopen dat ze haar verstand gebruikt.

Er wordt al bijna vijftig jaar gesoebat over de eerlijke verdeling van de schaarse plekken bij numerusfixusstudies. In 1975 werd bij geneeskunde gekozen voor ‘gewogen’ loting, waarbij de hoogte van de examencijfers meetelde. Dat laatste had een moreel doel, het zou eerlijker voelen voor ijverige leerlingen. Nooit is aangetoond dat studenten met hoge examencijfers betere dokters worden. Wie het geld ervoor had, kon de examencijfers ophogen met behulp van examentrainingen.

In 2017 werd de loting vervangen door decentrale selectie. Universiteiten mochten hun studenten zelf selecteren: op grond van motivatiegesprekken, toetsen, cijfers of cv’s. Zo kwam volgens toenmalig PvdA-minister Jet Bussemaker (dezelfde die de basisbeurs afschafte, ook met het argument ‘eerlijker’) ‘de juiste student op de juiste plek’. Er is veel onderzoek gedaan naar effecten van decentrale selectie, maar dat ze betere studenten oplevert is nooit aangetoond, laat staan betere artsen.

Wel staat vast dat die ‘juiste’ student vaak dezelfde kenmerken heeft: wit, vrouw en kind van hoogopgeleiden (dikwijls artsen). Dat blijkt uit een promotieonderzoek van Lianne Mulder. Studenten met een migratieachtergrond of laagopgeleide ouders komen moeilijker door de selectie. Ook volgden zij minder vaak de peperdure cursussen die studenten ervoor klaarstomen. Niet eerlijk.

Verrassend is deze uitkomst niet: bij iedere horde in ons onderwijs zijn deze groepen in het nadeel, vanaf het schooladvies in groep 8. Waar mensen selecteren, heersen de vooroordelen. Ze kiezen degenen die op hen lijken, die hun codes, waarden en normen delen. De gevolgen zijn kwalijk. Hoger onderwijs, betaald door de gemeenschap, moet voor iedereen even toegankelijk zijn. En: de gezondheidszorg heeft artsen uit alle bevolkingsgroepen nodig.

Anders dan in veel andere landen garandeert ons vwo-diploma in principe iemands geschiktheid. Het niveau van dat diploma moeten we bewaken. En bij schaarste dan maar loten, al is het niet ideaal. Liever het blinde lot dan domme vooringenomenheid.